Το ψωμί υπάρχει σε κάθε πολιτισμό εδώ και χιλιετίες. Από τότε που ανακαλύφθηκε ο μαγικός συνδυασμός δημητριακών με νερό και θερμότητα, παραλλαγές ψωμιού εμφανίστηκαν παντού, από την πίτα στη Μέση Ανατολή και τις τορτίγιες της Κεντρικής Αμερικής μέχρι την αιθιοπική ιντζέρα και το καναδικό μπανόκ. Το ψωμί είναι, κυριολεκτικά, στοιχείο ζωής, το βασικό συστατικό για την παγκόσμια διατροφή.
Γι’ αυτό οι ερευνητές στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ στην Αγγλία θεώρησαν ότι η μέτρηση του αποτυπώματος άνθρακα του ψωμιού θα ήταν μια αποτελεσματική και ενδιαφέρουσα άσκηση. Οι περισσότερες αναλύσεις των αποτυπωμάτων άνθρακα επικεντρώνονται σε πρακτικές όπως η οδήγηση αυτοκινήτων, η θέρμανση κτιρίων, γραφείων και σπιτιών ή ακόμα και η κατανάλωση κρέατος – αλλά το ψωμί; Κανείς δεν μιλάει πραγματικά γι’ αυτό αλλά είναι ένα τέλειο παράδειγμα αυτού που ο συγγραφέας της μελέτης Dr. Liam Goucher περιγράφει ως μια «αλυσίδα εφοδιασμού του πραγματικού κόσμου».
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύτηκε στο Nature Plants, επικεντρώθηκε σε κάθε πτυχή του κύκλου ζωής ενός καρβελιού ψωμιού, από την καλλιέργεια, τη συγκομιδή και τη μεταφορά σιτηρών προς άλεση, μέχρι την παραγωγή αλεύρου, τη μεταφορά σε ένα αρτοποιείο, το ψήσιμο καρβέλιων και τη συσκευασία τους.
Εκπομπή μεγάλης ποσότητας αερίων θερμοκηπίου
Στην ανάλυση του κύκλου ζωής τους, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ένα καρβέλι ψωμί εκπέμπει περίπου μισό κιλό διοξείδιο του άνθρακα! Το 43% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου του ψωμιού μπορεί να αποδοθεί στα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται για την καλλιέργεια του σιταριού. Από αυτό το ποσοστό, τα 2/3 των εκπομπών προέρχονται από την πραγματική παραγωγή λιπασμάτων, η οποία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στο φυσικό αέριο.
Ο Goucher, ο οποίος περιέγραψε το ποσοστό του 43% ως «αρκετά σοκαριστικό», εξήγησε: «Οι καταναλωτές συνήθως αγνοούν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που απορρέουν από τα προϊόντα που αγοράζουν – ιδιαίτερα στην περίπτωση των τροφίμων, όπου οι κύριες ανησυχίες είναι συνήθως για την υγεία ή την καλή διαβίωση των ζώων… Βρήκαμε ότι σε κάθε καρβέλι υπάρχει ενσωματωμένη υπερθέρμανση του πλανήτη που προκύπτει από λίπασμα που εφαρμόζεται στα χωράφια των αγροτών για να αυξηθεί η σοδειά τους. Αυτό προκύπτει από τη μεγάλη ποσότητα ενέργειας που απαιτείται για την παραγωγή του λιπάσματος και από το αέριο υποξείδιο του αζώτου, που απελευθερώνεται όταν αποικοδομείται στο έδαφος».
Άλλες διεργασίες, όπως η άροση του εδάφους, το πότισμα, η συγκομιδή και η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας για την τροφοδοσία των μύλων και των αρτοποιείων, ήταν επίσης ενεργοβόρες, αλλά δεν ισοδυναμούσαν με τη λίπανση.
«Οι αγρότες χρησιμοποιούν συνήθως περισσότερα λιπάσματα από όσα χρειάζονται και δεν καταναλώνεται όλο το άζωτο στα λιπάσματα από τα φυτά. Μέρος του αζώτου επιστρέφει στην ατμόσφαιρα ως υποξείδιο του αζώτου, ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου».
Οι αγροτικές επιχειρήσεις πρέπει να κάνουν αλλαγές
Είναι σαφές ότι η χρήση αζώτου πρέπει να μειωθεί σημαντικά –και αυτό μπορεί να γίνει, μέσω απλών στρατηγικών όπως η εφαρμογή αζώτου σε συγκεκριμένες περιόδους της καλλιεργητικής περιόδου όταν τα φυτά το χρειάζονται περισσότερο– αλλά οι αγροτικές επιχειρήσεις δεν είναι πρόθυμες να αλλάξουν τις πρακτικές τους.
Ο συν-συγγραφέας της μελέτης, ο καθηγητής Peter Horton, εξετάζει το δίλημμα: «Τα ευρήματά μας φέρνουν στο επίκεντρο ένα βασικό μέρος της πρόκλησης της επισιτιστικής ασφάλειας – την επίλυση των μεγάλων συγκρούσεων που είναι ενσωματωμένες στο σύστημα αγροδιατροφής, του οποίου ο πρωταρχικός σκοπός είναι να βγάλουν χρήματα, όχι να παρέχουν βιώσιμη παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια… Με πάνω από 100 εκατομμύρια τόνους των λιπασμάτων που χρησιμοποιούνται παγκοσμίως κάθε χρόνο για τη στήριξη της γεωργικής παραγωγής, αυτό είναι ένα τεράστιο πρόβλημα, αλλά ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος δεν κοστολογείται εντός του συστήματος και επομένως δεν υπάρχουν επί του παρόντος πραγματικά κίνητρα για να μειώσουμε την εξάρτησή μας από το λίπασμα».
Είναι τα βιολογικά η απάντηση;
Οι απόψεις διαφέρουν, καθώς είναι αρκετοί που υποστηρίζουν ότι τα βιολογικά αγροκτήματα χρησιμοποιούν πολύ περισσότερη γη ανά καρβέλι από τη συμβατική καλλιέργεια και ότι αυτή η πρόσθετη γη θα μπορούσε, θεωρητικά, να «αποκλειστεί για την άγρια ζωή ή να χρησιμοποιηθεί για ενέργεια από βιομάζα».
Γεωργία και εκπομπές αερίων
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η γεωργία θεωρείται ότι συμβάλλει περίπου στο 1/3 όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Αυτό περιλαμβάνει τις εκπομπές από την αποψίλωση των δασών για τη δημιουργία γεωργικών εκτάσεων αλλά και τις εκπομπές που σχετίζονται με την παραγωγή λιπασμάτων (μια ενεργοβόρα διαδικασία) και τη χρήση τους σε αγροκτήματα.
Το νέο σχετικά με τη μελέτη, λέει ο Goucher, είναι ότι αναλύει τις εκπομπές σε κάθε βήμα, ώστε να μπορούμε να καταλάβουμε σε ποια βήματα πρέπει να εστιάσουμε για τη μείωση των εκπομπών.
«Υποδηλώνει κάπως το γεγονός ότι εάν θέλουμε να μειώσουμε τον αντίκτυπο της παραγωγής τροφίμων στο κλίμα, πρέπει να σκεφτούμε την παραγωγή λιπασμάτων και την εφαρμογή λιπασμάτων ως ένα μέρος όπου έχουμε μεγάλη δύναμη για τη μείωση των κλιματικών επιπτώσεων», λέει ο Navin Ramankutty, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πόρων, Περιβάλλοντος και Αειφορίας στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Colmbia στο Βανκούβερ, ο οποίος δε συμμετείχε στη μελέτη. Υπάρχουν γνωστοί τρόποι για τη μείωση της χρήσης αζωτούχων λιπασμάτων, όπως η εφαρμογή λιπασμάτων μόνο σε ορισμένες περιόδους της καλλιεργητικής περιόδου, όταν τα φυτά τα χρειάζονται περισσότερο.
Ο James Galloway, ειδικός στους κύκλους αζώτου στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια στο Charlottesville, λέει ότι θα ήταν ακόμη πιο χρήσιμο να γίνει μια τέτοια ανάλυση σε ζωικά προϊόντα όπως το βόειο κρέας και το χοιρινό, τα οποία γνωρίζουμε ότι είναι μεγαλύτερες πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Στο μέλλον, αυτού του είδους η ανάλυση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργία μιας αγοράς για τρόφιμα με χαμηλότερες εκπομπές, λέει ο Ramankutty.
Ο τρόπος για να γίνει αυτό είναι «ζητώντας από τους καταναλωτές να ψηφίσουν με τα χρήματά τους», λέει.
Εάν, για παράδειγμα, οι πελάτες απαιτούν «βιώσιμο ψωμί», τότε τα αρτοποιεία θα πρέπει να αποδείξουν ότι το ψωμί τους καταναλώνει λιγότερη ενέργεια από το μέσο καρβέλι. Τα αρτοποιεία μπορούν με τη σειρά τους να επηρεάσουν την αλυσίδα εφοδιασμού. «Μπορούν να επιστρέψουν στον αγρότη και να πουν: «Μπορείς να χρησιμοποιήσεις λιγότερο λίπασμα ή οργανικό λίπασμα;» « λέει ο Ramankutty. «Αυτό θα μπορούσε να γίνει ένας παραγωγικός τρόπος για να διασφαλίσουμε ότι τα τρόφιμα που τρώμε έχουν μικρότερο αντίκτυπο στο κλίμα», προσθέτει.
Με πληροφορίες από www.treehugger.com, www.npr.org
