Η καταλληλότητα των υλικών συσκευασίας είναι ένα θέμα που απασχολεί τους επαγγελματίες παραγωγούς και συσκευαστές τροφίμων στον ίδιο βαθμό με την καταλληλότητα των πρώτων υλών για τα τρόφιμα. «Καταλληλότητα συσκευασίας» σημαίνει η ικανότητα της συσκευασίας να διατηρεί σε άριστη κατάσταση το τρόφιμο, ώστε να μην αλλοιώνεται η εμφάνισή του, αλλά κυρίως να πληροί τις προδιαγραφές υγιεινής για τον καταναλωτή.

Με τον όρο «προδιαγραφές υγιεινής» νοείται η απουσία χημικών ουσιών επικίνδυνων για την υγεία, οι οποίες κατά την επαφή με το τρόφιμο, «απελευθερώνονται» και διεισδύουν στο τρόφιμο, ή έστω όταν «απελευθερώνονται», αυτές να είναι κάτω από συγκεκριμένα επιτρεπτά για την υγεία όρια. Η σχετική νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθορίζει τα ανώτατα επιτρεπτά όρια ύπαρξης των βλαβερών αυτών ουσιών, κάτω από τα οποία δεν είναι επικίνδυνες για την υγεία. Ο μέσος καταναλωτής είναι αρκετά ευαισθητοποιημένος όσον αφορά στην υγιεινή των τροφίμων που καταναλώνει, αρχίζοντας σταδιακά να ευαισθητοποιείται και για τα υλικά συσκευασίας που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα.
Αυτός που έχει την ευθύνη για την καταλληλότητα των συσκευασιών που χρησιμοποιεί είναι ο ίδιος ο επαγγελματίας.

Ο Ελληνικός Κώδικας Τροφίμων και Ποτών, ακολουθώντας τα Ευρωπαϊκά Πρότυπα, ορίζει πλήρως τις προδιαγραφές της άρτιας και υγιεινής συσκευασίας. Επειδή όμως, ο επαγγελματίας δεν μπορεί να είναι ειδικός στον τομέα της συσκευασίας και η απλή εμπιστοσύνη απέναντι στον κατασκευαστή των συσκευασιών του δεν αρκεί, είναι απαραίτητη η γραπτή δήλωση από τον κατασκευαστή των υλικών συσκευασίας για την καταλληλότητά τους.

Πώς ορίζεται η καταλληλότητα της συσκευασίας

Η καταλληλότητα των υλικών συσκευασίας εξαρτάται από το είδος του τροφίμου που συσκευάζεται και διαφοροποιείται ανάλογα με την κατηγορία του τροφίμου. Για παράδειγμα, τα ξηρά και στεγνά τρόφιμα, όπως τα ψωμιά, χρειάζονται διαφορετικές προδιαγραφές συσκευασίας από τα λιπαρά, τα ψητά, ή τα ζεστά που απελευθερώνουν υδρατμούς. Για να δώσει ο παραγωγός στον επαγγελματία εγγύηση για την καταλληλότητα της συσκευασίας, είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει μία διαδικασία έρευνας, χρονοβόρα και πολυέξοδη. Πρέπει να πραγματοποιήσει χημικές αναλύσεις, τόσο των πρώτων υλών που χρησιμοποιεί, όσο και των τελικών συσκευασιών που παράγει με αυτές.

Παράλληλα, πρέπει να ελέγχει τις μετρήσεις των αναλύσεων των προμηθευτών του. Οι προμηθευτές του σε πρώτες ύλες, αφού διεξάγουν τις αντίστοιχες χημικές αναλύσεις, είναι υποχρεωμένοι να τους παρέχουν τα πιστοποιητικά καταλληλότητας. Στη συνέχεια, ο παραγωγός συσκευασίας πρέπει να συγκρίνει τα αποτελέσματα με τα επιτρεπτά όρια που θέτουν Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί, όπως ο κανονισμός 10/2011 της νομοθεσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που αφορά στα πλαστικά υλικά, ή ο κανονισμός 1935/2004 που αφορά γενικά τα υλικά συσκευασίας όλων των κατηγοριών. Αντίστοιχα, πρέπει να συγκρίνει τα αποτελέσματα με τα επιτρεπτά όρια του Ελληνικού Κώδικα Τροφίμων και Ποτών (άρθρο 24 που αφορά στο χαρτί συσκευασίας και άρθρο 26 που αφορά στα πλαστικά).

Από τη σύγκριση αυτή προκύπτει η προδιαγραφή της συγκεκριμένης συσκευασίας, που ορίζει για ποια κατηγορία τροφίμου είναι κατάλληλη, με ποιες προϋποθέσεις και σε ποια θερμοκρασία (ανώτερη και κατώτερη). Βάσει των αποτελεσμάτων των αναλύσεων, κάθε κατασκευαστής συσκευασιών υποχρεούται να υπογράψει τη λεγόμενη «Δήλωση Συμμόρφωσης» για κάθε είδος συσκευασίας.

Δήλωση Συμμόρφωσης

Αυτό που ορίζει ο κώδικας τροφίμων και ποτών (και συγκεκριμένα το άρθρο 24 και το άρθρο 26) είναι ότι οι κατασκευαστές συσκευασιών είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν στους παραγωγούς τροφίμων, τους οποίους προμηθεύουν με συσκευασίες, «Δήλωση Συμμόρφωσης» σύμφωνη με το άρθρο 16 του κανονισμού 1935/2004 και το άρθρο 15 του κανονισμού 10/2011. Ο επαγγελματίας καλείται να τηρεί τις προδιαγραφές που περιγράφονται στη δήλωση αυτή ώστε να είναι κατοχυρωμένος έναντι του νόμου. Η δήλωση αυτή πρέπει να υπογράφεται από τον κατασκευαστή συσκευασίας και να αναφέρει αναλυτικά τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένη η συσκευασία, την κατηγορία τροφίμου για την οποία προορίζεται και είναι κατάλληλη, καθώς και τις συνθήκες θερμοκρασίας κατά τις οποίες επιτρέπεται να έρθει σε επαφή με το τρόφιμο. Πρόκειται για σημαντικά στοιχεία που πρέπει να λαμβάνει υπόψη του ο επαγγελματίας για τη χρήση των συσκευασιών. Για την οποιαδήποτε πλημμελή συσκευασία από κει και πέρα, την ευθύνη έχει ο παραγωγός της συσκευασίας. Στις δηλώσεις αυτές πρέπει να αναφέρεται το χρονικό διάστημα που ισχύουν και να ανανεώνονται με τη λήξη τους.

Σημεία προσοχής στην καταλληλότητα της συσκευασίας

Είναι χρήσιμο ο επαγγελματίας, να είναι σε θέση να διακρίνει, κατά το δυνατόν, την καταλληλότητα των υλικών συσκευασίας, καθώς και βασικά σημεία προσοχής όσον αφορά στην αποθήκευση των συσκευασιών. Ένα από τα σημαντικά σημεία προσοχής σε μια συσκευασία που έρχεται σε άμεση επαφή με το τρόφιμο είναι τα ίχνη χρωμάτων που περιέχουν χημικές ουσίες βλαβερές για τον άνθρωπο, στο εσωτερικό του κουτιού. Αυτό οφείλεται σε πλημμελή διαδικασία εκτύπωσης με αποτέλεσμα να μεταφέρονται στο τρόφιμο τα χρώματα αυτά. Η περίπτωση αυτή ποινικοποιείται βάσει του Ευρωπαϊκού κανονισμού 2023/2006, όπου αναφέρεται συγκεκριμένα ότι «στα τυπωμένα υλικά συσκευασίας δεν πρέπει να υπάρχει αποβαφή και μεταφορά στο εσωτερικό του κουτιού και στη συνέχεια στο τρόφιμο».
Ένας επίσης σημαντικός κίνδυνος είναι αυτός της «μετανάστευσης» βλαβερών ουσιών από την εξωτερική επιφάνεια του κουτιού στο τρόφιμο. Έχει επανειλημμένα παρατηρηθεί να έχουν «μεταναστεύσει» επικίνδυνες χημικές ουσίες στο τρόφιμο, όπως η βενζοφαινόνη, χωρίς αυτό να έρχεται σε άμεση επαφή με την επιφάνεια του κουτιού που είναι επιστρωμένη με τις ουσίες αυτές. Ακόμα και αν το τρόφιμο είναι μέσα σε σακουλάκι κλεισμένο αεροστεγώς, η ουσία αυτή δεν είναι σίγουρο ότι εμποδίζεται να περάσει μέσα στο τρόφιμο.

Η σχετική νομοθεσία της Ευρωπαικής Ένωσης: 1935/2004 για τα υλικά συσκευασίας και 10/2011 για τα πλαστικά υλικά, όπου έχουν ενσωματωθεί αντίστοιχα στα άρθρα 24 και 26 του Ελληνικού Κώδικα Τροφίμων και Ποτών ορίζει τα ανώτατα επιτρεπτά όρια περιεκτικότητας των βλαβερών αυτών ουσιών μέσα στο τρόφιμο, ώστε να μην είναι επικίνδυνες για την υγεία. Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε ότι ο ΕΦΕΤ (Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων) πραγματοποιεί δειγματοληπτικούς ελέγχους ή ελέγχους κατόπιν καταγγελίας, σε παραγωγούς υλικών συσκευασίας, σε κυτιοποιούς, αλλά και σε επαγγελματίες χρήστες (ζαχαροπλάστες, αρτοποιούς, εστιάτορες) στους οποίους μπορεί να γίνουν κάποιες συστάσεις και κατόπιν με επανέλεγχο μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα, να διαπιστώθεί αν οι συστάσεις αυτές έχουν διορθωθεί. Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις επιβάλλει πρόστιμο, όπως στην περίπτωση μη επίδειξης της «Δήλωσης Συμμόρφωσης».

Σωστή αποθήκευση και χρήση της συσκευασίας

Τα περισσότερα υλικά συσκευασίας είναι ευαίσθητα στην υψηλή θερμοκρασία, αλλά και στην υγρασία. Τα υλικά τους, χαρτί, πλαστικό, μελάνια, βερνίκια, επηρεάζονται από τις περιβαλλοντικές συνθήκες. Οι κατάλληλες συνθήκες αποθήκευσης είναι σε θερμοκρασία έως 30οC, με σχετική υγρασία έως 50%. Ο χώρος πρέπει να είναι σκοτεινός και απαλλαγμένος από σκόνη, ή βλαβερά στοιχεία για την υγεία (χημικά, έντομα, τρωκτικά). Σε αυτές τις συνθήκες, ο μέσος όρος ζωής μιας συσκευασίας, ανάλογα και με τις επεξεργασίες της, είναι περίπου 5 χρόνια. Σε περιπτώσεις σωστής αποθήκευσης, ο χρόνος αυτός ενδέχεται να είναι μεγαλύτερος. Τα υλικά συσκευασίας (κουτιά, δίσκοι, σελοφάν, υλικά για flowpack, σακούλες, τσάντες, διακοσμητικά τούρτας) δεν πρέπει να είναι εκτεθειμένα στον ήλιο, ή σε χώρους με υψηλές θερμοκρασίες, όπως κοντά σε φούρνους ή μοτέρ.

Οι υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν προβλήματα συγκόλλησης μεταξύ των υλικών, κυρίως σε επεξεργασίες όπως η πλαστικοποίηση, ή τα γυαλιστερά βερνίκια. Για παράδειγμα, πολλές φορές έχει παρατηρηθεί δέματα κουτιών που έχουν μείνει για καιρό σε υψηλές θερμοκρασίες, να κολλούν μεταξύ τους και να γίνονται σαν ένα σώμα. Επίσης, η αυξημένη υγρασία δημιουργεί προβλήματα, καθώς απορροφάται από τα κουτιά, τους δίσκους ή τα σελοφάν με αποτέλεσμα να φουσκώσουν, αλλά και να συγκολλούνται μεταξύ τους. Επιπλέον η υγρασία προκαλεί πολλές φορές αλλοίωση των χρωμάτων της εκτύπωσης.

Η συσκευασία του ψωμιού

Οι συνηθέστερες συσκευασίες στην τυποποίηση και πώληση του ψωμιού είναι οι χάρτινες σακούλες με παράθυρο από πολυπροπυλένιο, και οι σακούλες πολυπροπυλενίου. Τόσο το χάρτινο σακουλάκι στο οποίο μπαίνει το ψωμί και στη συνέχεια κλείνεται με ταινία, όσο και το σακουλάκι από πολυπροπυλένιο το οποίο μετά την πλήρωση με το ψωμί κλείνεται με θερμοσυγκόλληση, είναι χημικά αδρανή. Αυτό σημαίνει ότι δε μεταφέρουν επικίνδυνες χημικές ενώσεις στο ψωμί. Πρέπει να δίνεται βέβαια ιδιαίτερη προσοχή στο να έχει κρυώσει επαρκώς το ψωμί πριν συσκευαστεί, διότι σε αντίθετη περίπτωση οι υδρατμοί που εγκλωβίζονται μέσα στο σακουλάκι, θα έχουν σαν αποτέλεσμα τη ανάπτυξη ευρωτίασης (μούχλας) στο ψωμί μετά από κάποιες ώρες.

Νόμιμο βάρος κουτιών

Οι επαγγελματίες θα πρέπει να έχουν πάντα στο μυαλό τους πως τα κουτιά που προμηθεύονται από τα κυτιοποιεία, καθώς και οι χάρτινοι δίσκοι πάνω στους οποίους τοποθετούνται τούρτες ή τσουρέκια, θα πρέπει να έχουν ένα όριο βάρους, ανάλογο με το βάρος του τρόφιμου/γλυκού που συσκευάζεται. Τα νόμιμα βάρη των υλικών συσκευασίας υπαγορεύονται από την αγορανομική διάταξη 7 και θα πρέπει να πληρούν τις προϋποθέσεις που φαίνονται παρακάτω.

Τα ανώτατα όρια βάρους της πλαστικής ή χάρτινης βάσης (δίσκου) τοποθέτησης (στήριξης) της τούρτας ζαχαροπλαστικής/παγωτού, κατά τη χύδην πώληση, καθορίζονται ως εξής:

Η τούρτα ζαχαροπλαστικής/παγωτού σε βάση (δίσκο) ζυγίζεται πριν αυτή τοποθετηθεί εντός του κυτίου συσκευασίας της.
Τα κυτία που χρησιμοποιούνται για τη διάθεση ειδών ζαχαροπλαστικής αρτοποιίας, με μικτοβαρή ζύγιση με παρουσία του πελάτη και τα οποία κυκλοφορούν στο εμπόριο με τα αναφερόμενα στον παρακάτω πίνακα ενδεικτικά νούμερα/μεγέθη, πρέπει να ανήκουν στην παρακάτω σειρά ονομαστικού όγκου και να έχουν το αντίστοιχο μέγιστο βάρος:

Στις περιπτώσεις όπου οι αρμόδιοι φορείς διενεργούν ελέγχους και διαπιστώνουν αποκλίσεις από τα παραπάνω νόμιμα βάρη, διατηρούν το δικαίωμα επιβολής προστίμου. Για αυτό το λόγο θα πρέπει ο επαγγελματίας να ενημερώνεται από τον προμηθευτή συσκευασίας αν το βάρος του κουτιού βρίσκεται εντός του επιτρεπτού ορίου της αγορανομικής διάταξης 7.

Στους δύσκολους αυτούς καιρούς που διανύουμε, οι σωστοί και υπεύθυνοι επαγγελματίες θα μπορέσουν με σωστό προϊόν και προδιαγραφές να ανταποκριθούν στις όλο και μεγαλύτερες απαιτήσεις, όχι μόνο από το κράτος, αλλά και από τον τελικό πελάτη-καταναλωτή, ο οποίος είναι πιο συστηματικά ενημερωμένος από παλιότερα.

Image by Freepik

Γεώργιος Κουβουτσάκης

Πτυχιούχος του τμ. Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών και Msc του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα εργάζεται στην εταιρεία παραγωγής συσκευασίας τροφίμων METRON A.E.

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ:

Η θρεπτική αξία του τυριού

Έλεγχος επιχειρήσεων τροφίμων

Μέσα ατομικής προστασίας στα αρτοποιεία