Τα τελευταία χρόνια ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός ατόμων έχει υιοθετήσει έναν υγιεινό τρόπο ζωής, προκειμένου να θωρακίσει τον οργανισμό του έναντι σοβαρών ασθενειών. Αποτέλεσμα της τάσης αυτής είναι η αύξηση της ζήτησης προϊόντων διατροφής που επιδρούν θετικά στην υγεία. Οι λατινικοί όροι που έχουν επικρατήσει είναι “functional foods” και “nutraceuticals foods” ενώ οι ελληνικοί είναι “λειτουργικά”, “βιολειτουργικά” ή “φαρμακευτικά” τρόφιμα.
Οι όροι βιολειτουργικά ή φαρμακευτικά τρόφιμα χρησιμοποιούνται κυρίως για να περιγράψουν προϊόντα που συμβάλουν στην φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού ή που μειώνουν την πιθανότητα ανάπτυξης χρόνιων παθήσεων. Οι ορισμοί και η κατηγοριοποίηση που συνηθίζεται διεθνώς για τα τρόφιμα αυτά είναι:
- Nutraceutical foods ή Φαρμακευτικά τρόφιμα
Εδώ ανήκουν προϊόντα σε φαρμακευτική μορφή, που η εμφάνισή τους δεν έχει καμία σχέση με τα τρόφιμα από τα οποία προέρχονται. Αυτά τα προϊόντα βοηθούν στην καλή λειτουργία του οργανισμού ή/και μειώνουν την πιθανότητα ανάπτυξης χρόνιων παθήσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι εκείνα τα συμπληρώματα διατροφής που διατίθενται στα φαρμακεία και περιέχουν βασιλικό πολτό, εκχυλίσματα βοτάνων, ξηρών καρπών, φρούτων ή άλλων λειτουργικών τροφίμων.
- Functional foods ή Λειτουργικά τρόφιμα
Τα λειτουργικά (ή βιολειτουργικά) τρόφιμα δεν διαφέρουν στην εμφάνιση από τα συνηθισμένα. Πρόκειται για τρόφιμα όπου αποδεδειγμένα με κλινικές μελέτες ωφελούν την υγεία και προλαμβάνουν ασθένειες όπως ο καρκίνος, η στεφανιαία νόσος και άλλα σοβαρά νοσήματα. Συστηματικές έρευνες έχουν αποδείξει πως:
- Τα φρούτα και τα λαχανικά είναι σημαντικά στην διατροφή και χαρακτηρίζονται δε, λειτουργικά τρόφιμα, ωφελούν την υγεία λόγω των φυσικών αντιοξειδωτικών που περιέχουν. Τα αντιοξειδωτικά αυτά, που είναι φαινολικές ενώσεις, δεσμεύουν τις ελεύθερες ρίζες που υπάρχουν στον οργανισμό και μπορούν να προκαλέσουν παθήσεις όπως ο καρκίνος. Οι ελεύθερες ρίζες παράγονται στον οργανισμό από το κάπνισμα και μέσω της κακής διατροφής.
- Τα ιχθυρά ανήκουν επίσης στα λειτουργικά τρόφιμα. Τα Ω-3 πολυακόρεστα λιπαρά οξέα που περιέχουν λόγω της δομή τους, δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη παθήσεων στον οργανισμό.
- Τα ζωικά τρόφιμα μπορούν να μετατραπούν σε λειτουργικά αν προσαρμοστεί ανάλογα η διατροφή των ζώων. Τα αυγά στην πτηνοτροφία μπορούν να εμπλουτιστούν με Ω-3 λιπαρά οξέα αν η ζωοτροφή περιέχει μεγαλύτερες ποσότητες ιχθυρών, ενώ τα γαλακτοκομικά μπορούν να εμπλουτιστούν με φαινολικά συστατικά αν αυτά περιέχονται σε μεγαλες ποσότητες στην τροφή των βοοειδών και των αιγοπροβάτων. Πηγή φαινολικών συστατικών στην κτηνοτροφία είναι υποπροϊόντα της γεωργικής βιομηχανίας, όπως στέμφυλα από την οινοποιία και ελαιόφυλλα από την ελαιουργία. Όταν τα γαλακτοκομικά και τα αυγά που έχουν εμπλουτιστεί με τέτοιες πολύτιμες ουσίες χρησιμοποιηθούν στην αρτοπλαστική, τα προϊόντα που παράγονται έχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε φυσικά αντιοξειδωτικά παρέχοντας στον οργανισμό πολύτιμες ουσίες.
- Novel foods ή Νεοφανή τρόφιμα
Τα νεοφανή τρόφιμα είναι μία ειδική κατηγορία λειτουργικών τροφίμων που παράγονται με επεξεργασία στο εργαστήριο ή με γενετικές τροποποιήσεις που βασίζονται στην τεχνολογία του ανασυνδιασμένου D.N.A. Στόχος αυτών των τροφίμων είναι να βελτιώσουν την υγεία του καταναλωτή, ενώ πολλές φορές απευθύνονται σε ομάδες με ιδιαίτερες διατροφικές ανάγκες Για παράδειγμα, το τροποποιημένο λάδι σόγιας το οποίο περιέχει αυξημένα επίπεδα βιταμίνης Ε ή το Golden rise το οποίο έχει αυξημένα επίπεδα βιταμίνης Α συμπληρώνει τις ελλέιψεις του οργανι- σμού στις αντίστοιχες βιταμίνες. Με δύο τρόπους λαμβάνονται πολύτιμες ουσίες που θωρακίζουν από χρόνιες παθήσεις. Ο πρώτος, με την ένταξη στην διατροφή φυσικών λειτουργικών τροφίμων, όπως φρούτα, λαχανικά και ιχθυρά, ενώ ο δεύτερος, με την κατανάλωση ζωικών τροφών, τα οποία έχουν εμπλουτιστεί με πολύτιμες ουσίες μέσω των ζωοτροφών. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να ακολουθείται ισσοροπημένη διατροφή που να περιλαμβάνει όλα τα λειτουργικά τρόφιμα.
