Μετά από μια σειρά εξέχουσες περιπτώσεις απάτης στον τομέα των τροφίμων, όπως το σκάνδαλο με το κρέας αλόγου, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή «να δώσει την αρμόζουσα προσοχή στην νοθεία των τροφίμων και να λάβει όλα τα αναγκαία μέτρα για να καταστήσει την πρόληψη και την καταπολέμηση της απάτης αναπόσπαστο μέρος της πολιτικής της ΕΕ».
Με βάση την Εθνική Νομοθεσία (Ν.4235/2014) νοθευμένα είναι τα τρόφιμα «αυτά στα οποία προστέθηκαν ύλες συνήθως ευτελέστερης αξίας για κερδοσκοπία ή για καλύτερη εμφάνιση των προϊόντων, στην οποία δεν ανταποκρίνονται πραγματικά».
Δεν υπάρχει εναρμονισμένος ενωσιακός ορισμός για την νοθεία στα τρόφιμα, είναι όμως πρόδηλο ότι η νοθεία σχετίζεται με την παραβίαση της περί τροφίμων νομοθεσίας με σκοπό το οικονομικό όφελος και την εξαπάτηση του καταναλωτή. Τα χαρακτηριστικά της νοθείας είναι η μη συμμόρφωση με την νομοθεσία των τροφίμων, η πρόθεση της επιχείρησης να προχωρήσει στην παραβίαση της, νομοθεσίας, το οικονομικό όφελος που προκύπτει από την απάτη και η εξαπάτηση του καταναλωτή.
Η νοθεία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δόλιων και παραπλανητικών πρακτικών, όπως:
- αντικατάσταση ενός συστατικού ή μέρους του προϊόντος, υψηλής αξίας με ένα άλλο συστατικό, ή μέρος του προϊόντος χαμηλότερης αξίας. Παραδείγματα αντικατάστασης ήταν η απάτη με τα κατεψυγμένα μπιφτέκια στην Ιρλανδία το 2013 τα οποία ήταν από κρέας αλόγου αντί για βοδινό και με το γάλα στην Κίνα όπου μέρος της πρωτεΐνης αντικαταστάθηκε με μελαμίνη. Έχουν καταγραφεί αντικαταστάσεις του σαφράν με αποξηραμένα λουλούδια ή βαμμένο κρεμμύδι.
- αραίωση, για αύξηση του όγκου του προϊόντος, όπως η προσθήκη νερού στο γάλα ή πρόσθετων εξωγενών σακχάρων (π.χ. ισογλυκόζη, γλυκόζη και άλλες γλυκαντικές ύλες) στο μέλι.
- τεχνητή ενίσχυση του τροφίμου με προσθήκη χρωστικών ή άλλων συστατικών που είτε δεν αναφέρονται στην σύσταση, είτε δεν είναι επιτρεπτά, προκειμένου να το καταστήσουν πιο ελκυστικό. Παράδειγμα είναι η χρώση της πάπρικας με χρωστικές ουσίες (sudan dyes), του κουρκουμά με χρωμικό μόλυβδο (που είναι επιβλαβής για την ανθρώπινη υγεία) για να ενισχύσει το χρώμα του, προθήκη καρμίνιου στο μαύρο τσάι.
- εσκεμμένη αναγραφή αναληθών στοιχείων στην ετικέτα του προϊόντος με σκοπό το οικονομικό όφελος και την εξαπάτηση του καταναλωτή. Όπως η ψευδής δήλωση βοτανικής προέλευσης στο μέλι ή εισαγόμενο να πωλείται για ελληνικό.
- ανάμειξη συστατικού υψηλής αξίας με άλλο χαμηλότερης αξίας. Για παράδειγμα προσθήκη άλλων ελαίων όπως καλαμποκέλαιο και κραμβέλαιο σε ελαιόλαδο. Ανάμειξη του Πυρηνέλαιου με το Ελαιόλαδο αποτελεί μια από τις πιο χαρακτηριστικές τεχνικές νοθείας.
- παραχάραξη εγγράφων.
- χρήση μη εγκεκριμένων μεθόδων ή διαδικασιών παραγωγής.
- παραπλανητικό μάρκετινγκ, όπου διαφημίζεται ότι το προϊόν διαθέτει χαρακτηριστικά που δεν έχει.
Παράδειγμα είναι το σκάνδαλο με χυμό μήλου. Το 1987 αμερικανική εταιρεία διέθεσε στην αγορά προϊόν ως «100% χυμό μήλου» ενώ το προϊόν περιείχε νερό, σιρόπι καλαμποκιού, σιρόπι ζαχαροκάλαμου και ζάχαρη από παντζάρια.
Η νόθευση ενός τροφίμου ενδέχεται να εγκυμονεί κινδύνους για την υγεία του καταναλωτή, ενώ διαταράσσει την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Συνοπτικά νοθεία έχουμε όταν το προϊόν:
- δεν συμμορφώνεται με την νομοθεσία
- δεν συμβαδίζει με την επισήμανση του ως προς την ονομασία και την σύσταση
- έχει παραχθεί με μη εγκεκριμένες μεθόδους
- παραπλανά τον καταναλωτή ως προς την προσδιοριζόμενη γεωγραφική περιοχή
- τα οργανοληπτικά του χαρακτηριστικά αποκλίνουν από τα αναμενόμενα
Αντικείμενο νοθείας μπορούν να γίνουν όλα τα τρόφιμα και τα υλικά συσκευασίας σε επαφή με τρόφιμα. Τρόφιμα που έχουν εντοπιστεί νοθευμένα είναι: τα λίπη και το ελαιόλαδο, το μέλι, ψάρια και θαλασσινά, το γάλα και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα, αναψυκτικά – χυμοί, νωπό και επεξεργασμένο κρέας, άρτος και αρτοσκευάσματα, φρούτα και λαχανικά, βότανα και μπαχαρικά (ρίγανη, πάπρικα, σαφράν, πιπέρι, κύμινο, κουρκουμάς ), ξηροί καρποί, δημητριακά, καφές, τσάι, κρασί, βιολογικά προϊόντα.
Εργαστηριακές μέθοδοι που εφαρμόζονται για την ανίχνευση της νοθείας είναι η φασματοσκοπία υπερύθρων μετασχηματισμού Fourier (FTIR), η ηλεκτρονική μύτη (electronic nose), η φασματομετρία μάζας, η υγρή χρωματογραφία υψηλής απόδοσης (HPLC) κ.άλ.
Για την αντιμετώπιση της νοθείας οι εταιρείες θα πρέπει να αναπτύσσουν και να εφαρμόζουν ένα ολοκληρωμένο σύστημα που να αναγνωρίζει τα τρωτά σημεία στην εφοδιαστική αλυσίδα και να μετριάζει τους κινδύνους. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει αρχικά την διενέργεια τεκμηριωμένης ανάλυσης ευπάθειας (vulnerability assessment) για όλες τις πρώτες ύλες, τις συσκευασίες και τις εργασίες που ανατίθενται σε εξωτερικούς συνεργάτες για τον προσδιορισμό του κινδύνου δόλιας δραστηριότητας. Με βάση την ανάλυση ευπάθειας θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα σχέδιο για τον μετριασμό της απάτης (mitigation plan). Η ανάλυση ευπάθειας θα πρέπει να επαναξιολογείται σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει κάθε νέα ενδεχόμενη απάτη.
Πηγή:
https://knowledge4policy.ec.europa.eu/food-fraud-quality/
https://food.ec.europa.eu/safety/agri-food-fraud_el
