Η χαρουπιά ήταν γνωστή στους αρχαίους Έλληνες οι οποίοι την καλλιεργούσαν για τους καρπούς της. Ο Πλίνιος περιγράφει τα γλυκά φασόλια της χαρουπιάς σαν ζωοτροφή. Από τον Θεόφραστο μαθαίνουμε ότι το δέντρο οι Ίωνες το αποκαλούσαν κερωνία ενώ ο καρπός ονομαζόταν και αιγυπτιακό σύκο. Ο Θεόφραστος περιέγραψε σωστά πως οι καρποί της βγαίνουν από τον κορμό του δένδρου κι αυτό γιατί τα λουλούδια φυτρώνουν πάντοτε στις μασχάλες των φύλλων ή απευθείας από τα παλιά κλαδιά.

Το δένδρο αναφέρεται και στην παραβολή του Ασώτου. Το χαρούπι το έτρωγαν στην Αρχαία Αίγυπτο και το χρησιμοποιούσαν ως γλυκαντική ουσία για το γλυκό «νεντζέμ». Οι Ισραηλινοί έτρωγαν τα χαρούπια κατά τη διάρκεια των εβραϊκών διακοπών του «Του Μπισβάτ» ενώ οι μουσουλμάνοι κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού έπιναν χυμό χαρουπιού. Στην Αίγυπτο σήμερα το τρώνε σαν σνακ, ενώ με τους συντριμμένους λοβούς φτιάχνουν ένα αναζωογονητικό ποτό. Χρησιμοποιείται επίσης σε ηδύποτα που φτιάχνονται σε Τουρκία, Μάλτα, Πορτογαλία και Σικελία. Στη Λιβύη και στο Περού χρησιμοποιούν το σιρόπι του χαρουπιού σε ποτό.

Η Χαρουπιά είναι γνωστή και ως κερωνιά, κερατιά, ξυλοκερατιά ή κουντουριδιά. Το λατινικό της όνομα είναι Ceratonia siliqua και ανοίκει στην οικογένεια Φαβίδες ή Χεδρωπά (Leguminosa e). Το όνομα της το παίρνει από το σχήμα του καρπού της, του χαρουπιού, που θυμίζει ξύλινο κέρατο (ξυλοκέρατο). Είναι δέντρο αειθαλές που μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 18m και σε ηλικία τα 100 έτη, ενώ τα φύλλα του είναι στρογγυλά, σκληρά και πυκνά. Ευδοκιμεί στις άνυδρες και βραχώδεις παραθαλάσσιες περιοχές και φυτρώνει σε αρκετή απόσταση η μία από την άλλη.

Ο καρπός της χαρουπιάς

Τα άνθη της χαρουπιάς βγαίνουν αρχές φθινοπώρου όπου και συλλέγονται μαζί με τα φύλλα και οι λοβοί στα τέλη Ιουλίου. Πριν ωριμάσει ο καρπός της μοιάζει με πράσινο φασόλι, ενώ όταν ωριμάσει γίνεται καφετί και είναι σκληρός και γλυκός (κατατάσσεται στα όσπρια). Μέσα στο «φασόλι» υπάρχουν 5 – 15 μικρά σκληρά κουκούτσια, τα κεράτια, τα οποία έχουν το χαρακτηριστικό ότι έχουν όμοιο βάρος (189 – 205 χιλιοστά του γραμμαρίου). Γι’ αυτό το λόγο το βάρος των σπερμάτων αυτών, των κερατίων, πρωτοχρησιμοποιήθηκε πριν 1500 χρόνια για τον ορισμό του καρατίου (0.2 γραμμάρια), δηλαδή της μονάδας μέτρησης του βάρους των πολύτιμων λίθων.

Το αλεσμένο περικάρπιο δίνει αλεύρι πλούσιο σε θρεπτικά συστατικά για ζωοτροφές αλλά και τους ανθρώπους, ενώ το ξύλο της είναι σκληρό και βαρύ, κατάλληλο για πολλές χρήσεις και χρησιμοποιείται σε ξύλινες διακοσμήσεις.

Το μεγαλύτερο μέρος της ψίχας των χαρουπιών που παράγονται σήμερα, χρησιμοποιείται για ζωοτροφή. Η αξία του σε αμυλαξία είναι μικρότερη όταν συγκριθεί με άλλες κτηνοτροφές (καλαμπόκι 780 μονάδες, κριθάρι 689 μονάδες και χαρούπι 500 μονάδες), όμως η τιμή του το κάνει οικονομικότερη κτηνοτροφή και όταν αναμιγνύεται με άλλες ζωοτροφές βελτιώνει τη γεύση τους με αποτέλεσμα να καταναλώνονται πιο ευχάριστα από τα ζώα.

Τα χαρούπια είναι γλυκά, εύγευστα και θρεπτικά  κι αυτό γιατί περιέχουν πρωτεΐνες, βιταμίνες, μέταλλα όπως ασβέστιο και σίδηρο κ.ά. Περιέχουν σάκχαρο σε μεγάλη αναλογία (50%) από το οποίο το 30% είναι σταφυλοσάκχαρο, 10% πρωτεΐνη και 6% λίπος. Επίσης περιέχουν βιταμίνες Α και D, βιταμίνες της ομάδας Β και καροτίνη, κάλιο, μαγνήσιο, ασβέστιο, φώσφορο, σίδηρο, μαγγάνιο, χαλκό, χρώμιο, νικέλιο, λίγο ισοβουτυρικό οξύ (που ευθύνεται για την ελαφρώς δυσάρεστη μυρωδιά), ταννίνες, ινώδεις ουσίες όπως λιγνίνη (επιδρά κατασταλτικά στη χοληστερίνη, έχει θετικά αποτελέσματα κατά του διαβήτη και της παχυσαρκίας), βλέννα, κυτταρίνη και τουλάχιστον ακόμη 6 αντιοξειδωτικές ουσίες. Είναι εύπεπτα και δεν προκαλούν αλλεργίες.

Αρκετές ποσότητες χαρουπιού αλευροποιούνται και χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ενός θρεπτικού αλευριού κατάλληλου για βρεφικούς κοιλόπονους και παιδικές γαστρεντερίτιδες. Βράζοντας τα χαρούπια κάποιοι παρασκευάζουν ένα απλό υδατώδες εκχύλισμα, το «χαρουπόμελο», το οποίο και χρησιμοποιούν ως κύρια γλυκαντική ουσία.  Άλλοι τα φουρνίζουν, τα αλέθουν και ανακατεύουν τη σκόνη τους με λίγο αλεύρι για την παρασκευή ψωμιού.

Προϊόντα από χαρούπι

Οι λοβοί του χαρουπιού αφού καθαριστούν, ψηθούν και ξηρανθούν, αλεσθούν και αφού αφαιρεθούν τα κεράτια, φτιάχνουν το αλεύρι από χαρούπι ή αλλιώς χαρουπάλευρο. Επειδή οι λοβοί έχουν γλυκιά γεύση και καφετί χρώμα, θεωρούνται υποκατάστατο του κακάο και προσδίδουν την αίσθηση της σοκολάτας στα παρασκευάσματα όπου χρησιμοποιούνται. Από τους λοβούς επίσης μπορούμε να φτιάξουμε χαρουπόμελο, ένα προϊόν περίπου όμοιο με το πετιμέζι με εξίσου γλυκιά γεύση και θρεπτική αξία. Από το χαρουπόμελο αυτό μπορεί να φτιαχτεί φυσικό γλυκαντικό σιρόπι, τσάι, δροσιστικό γλυκό αφέψημα σερμπέτι, ακόμα και ρακή.

Τα κεράτια ή οι σπόροι ή αλλιώς φασόλια μπορούν να αλεσθούν, να καβουρδιστούν και να χρησιμοποιηθούν για την παρασκευή αλευριού επίσης ή την παρασκευή καφέ ή μπορούν ακόμα να φαγωθούν ωμά σαν στραγάλια ή πασατέμπο.

Από τα παραπροϊόντα της παραγωγής των προϊόντων χαρουπιού μπορούν να εξαχθούν βΙο-καύσιμα υλικά.

Η θρεπτική αξία του χαρουπιού

Ο λοβός του φυτού περιέχει από 40% – 50% διαλυτικά σάκχαρα, κυκλιτόλη και περίπου 20% τανίνες. Οι σπόροι του περιέχουν κόμμι, που αποτελείται σχεδόν εξ ολοκλήρου από γαλακτομαννάνη.

Τα χαρούπια είναι πλούσια σε ασβέστιο, αφού περιέχουν 350mg/100gr. Περιέχουν επίσης, περίπου 10% πρωτεΐνη και 76% υδατάνθρακες, άφθονο κάλιο 800mg/100gr, μικρές ποσότητες νατρίου και σιδήρου και είναι πλούσια σε βιταμίνη Α, βιταμίνες Β και πολλά άλλα μέταλλα. Στη σάρκα τους περιέχονται πολυφαινόλες και ιδιαίτερα συμπυκνωμένες τανίνες, καθιστώντας τα πηγή αντιοξειδωτικών ουσιών.

Tο φύτρο του χαρουπιού περιέχει υψηλή συγκέντρωση πρωτεΐνης, τη λεγόμενη καρουβίνη. Παρόλο που η καρουβίνη μπορεί να αντικαταστήσει τις πρωτεϊνες γάλακτος και σόγιας στα τρόφιμα, η χρήση της έχει παραμεληθεί. Επιπλέον, η περιεκτικότητα της καρουβίνης στα αμινοξέα αργινίνη και γλουταμίνη, την καθιστά αρκετά ελκυστική για κατανάλωση, από άτομα με αυξημένες διατροφικές ανάγκες, όπως είναι οι αθλητές.

Το αλεύρι από σπόρους χαρουπιού μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για παρασκευή προϊόντων ελεύθερων γλουτένης ενώ σε περίπτωση που κάνουμε δίαιτα, είναι ιδανικό αφού περιέχει ελάχιστα λιπαρά, ενώ επειδή δεν περιέχει θεοβρωμίνη θεωρείται καταλληλότερο από το κακάο, γι’ αυτούς που υποφέρουν από ημικρανίες.

Το αλεύρι από το φύτρο του χαρουπιού περιέχει:

• Φυτικές ίνες, λιγνίνη και κυτταρίνη σε ποσοστό περίπου 10% – 12%.
• Αντιοξειδωτικές πολυφαινόλες, τανίνες και τερπένια.
• Σάκχαρα σε αναλογία περίπου 50% εκ του οποίου το μεγαλύτερο ποσοστό είναι σταφυλοσάκχαρο και λόγω αυτού έχει γλυκιά γεύση.
• Λίπος από 4,7% έως 5,7% (αν υπολογισθεί σε αλεύρι χαρουπιών ως έχει και όχι επί ξηρού προϊόντος).
• Πρωτεΐνες σε ποσοστό περίπου 55% – 62% και αποτελεί καλή πηγή αμινοξέων.
• Γλουταμινικό οξύ, αργινίνη και ασπαραγινικό οξύ και για αυτόν τον λόγο μπορεί να καταναλωθεί ιδιαίτερα σε περιόδους νηστείας ή έντονης άσκησης.
• Βιταμίνες του συμπλέγματος Β και Β καροτίνη.
• Δεν περιέχει καφεΐνη.
• Δεν περιέχει γλουτένη.
• Έχει πολύ λίγες θερμίδες: 180 θερμίδες στα 100 γραμμάρια καθαρού αλευριού από χαρούπι.

Αναλυτικά τα ανόργανα στοιχεία του φύτρου του χαρουπιού σε mg/100g καθαρού προϊόντος:

Θεραπευτικές δράσεις και χρήσεις

Το χαρούπι έχει μία πληθώρα θεραπευτικών δράσεων με κυριότερες:

• Την πρόληψη και τη θεραπεία της δυσεντερίας στους ανθρώπους.
• Οι ουσίες πηκτίνη και λιγνίνη που περιέχονται στα χαρούπια όχι μόνο ρυθμίζουν την πέψη, αλλά έχουν τη δυνατότητα να αδρανοποιούν και να μεταφέρουν με ασφάλεια έξω από το σώμα βλαβερά στοιχεία (ακόμα και ραδιενεργά σωματίδια).
• Το χαρούπι είναι πλούσιο σε περιεκτικότητα ινών. Έτσι, βοηθάει στη σωστή λειτουργία του εντέρου μας, ενώ καθώς δεν περιέχει διεγερτικά όπως ο καφές, είναι εύπεπτο και δεν προκαλεί αλλεργίες.
• Το χαρουπόμελο καταπραϋνει το στομάχι.

Χρήσεις του χαρουπιού

• Οι λοβοί του είναι πολύ γλυκείς και νοστιμότατοι σαν φαγητό από μόνοι τους.
• Η γεύση του χαρουπιού θυμίζει σοκολάτα. Στις ΗΠΑ, η σκόνη του χρησιμοποιείται σαν υποκατάστατο του κακάο.
• Χρησιμοποιείται στην παρασκευή λικέρ.
• Στην ΕΕ βάση της νομοθεσίας, χρησιμοποιείται ως πηκτική ουσία τροφίμων σε παγωτά, στη ζαχαροπλαστική και στο βρεφικό γάλα σε σκόνη.
• Χρησιμοποιείται επίσης, στη σύνθεση διαιτητικών τροφίμων διότι δεν περιέχει γλουτένη.
• Το κόμμι που παίρνουμε από τους σπόρους του χαρουπιού, χρησιμοποιείται για την κατασκευή χαρτιού, υφασμάτων, φαρμακευτικών προϊόντων και καλλυντικών.
• Τα χαρούπια χρησιμοποιούνται ως ζωοτροφή.
• Με το χαρουπόμελο παρασκευάζονται διάφορα αναψυκτικά και σιρόπια για το βήχα.
•  Μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάθε φορά που μια συνταγή απαιτεί σοκολάτα ή κακάο. Για να αντικαταστήσετε το κακάο, απλά χρησιμοποιήστε την ίδια ποσότητα χαρουπάλευρου.

Τα χαρούπια έσωσαν τα παιδιά από τον υποσιτισμό κατά τον Ισπανικό εμφύλιο και βέβαια πολλούς ανθρώπους στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Η ιδιάζουσα γεύση του χαρουπιού μπορεί να τονιστεί θαυμάσια, προσθέτοντας απλώς λίγη κανέλα. Το χαρουπάλευρο είναι διαθέσιμο σε κάποια σούπερ μάρκετ και καταστήματα υγιεινής διατροφής. Διαβάστε όμως τη συσκευασία γιατί αν και το καθαρό είναι το πιο υγιεινό, συχνά προστίθενται και άλλα συστατικά όπως η σοκολάτα, η ζάχαρη και το κακάο. Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό για αλλεργικά άτομα να γνωρίζουν ότι το χαρουπάλευρο που αγοράζουν είναι καθαρό.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.
1. Βαλεντίνη Ιγνατιάδου – Ραγκούση (1998). Χημεία Φυσικών Προϊόντων. Εκδόσεις Συμμετρία
2. https://meygeia.gr

Γεώργιος Κουβουτσάκης

Πτυχιούχος του τμ. Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων του Γεωπονικού Πανεπιστήμιου Αθηνών και Msc του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα εργάζεται στην εταιρεία παραγωγής συσκευασίας τροφίμων METRON A.E.

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ:

Πρόσθετα τροφίμων

Νομικές απαιτήσεις και ισχυρισμοί διατροφής

Φαγόπυρο το “μαύρο στάρι”