Τα τελευταία χρόνια, τα υγιεινά και λειτουργικά προϊόντα αποτελούν μια νέα τάση στο χώρο των τροφίμων, μιας και αποτελούν το κλειδί για επιτυχημένη πορεία και συνεχή ανάπτυξη της βιομηχανίας τροφίμων. Πρόκειται για προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας για τον καταναλωτή, ενώ μεγάλη ανάπτυξη έχουν τα τρόφιμα που είναι εμπλουτισμένα με βιταμίνες, σίδηρο και άλλα ιχνοστοιχεία.
Τι θα πει όμως ο όρος «Λειτουργικά Τρόφιμα»;
Είναι αυτά που παράγουν οφέλη για την υγεία όταν καταναλώνονται σαν μέρος μιας ποικίλης δίαιτας σε τακτική βάση πέρα από τη βασική διατροφή και περιλαμβάνουν πλήρη, ενισχυμένα ή εμπλουτισμένα τρόφιμα.
Τα λειτουργικά τρόφιμα κατατάσσονται ως εξής:
- Εμπλουτισμένα (enriched): όπου έχουμε αύξηση της περιεκτικότητας σε ωφέλιμα συστατικά που ήδη περιέχουν από τη φύση τους, αλλά έχουν χαθεί σε ένα σημαντικό ποσοστό κατά την επεξεργασία τους.
- Ενισχυμένα (fortified): υπάρχει προσθήκη θρεπτικών συστατικών σε ένα προϊόν διατροφής, είτε υπήρχαν πριν από την επεξεργασία είτε όχι.
- Ελαφριά (light): ελάττωση περιεκτικότητας ή και πλήρης απομάκρυνση επιβαρυντικών για την υγεία ουσιών, όπως το αλάτι, η ζάχαρη, τα trans λιπαρά κλπ.
- Συνδυασμός των παραπάνω.
Είδη εμπλουτισμένων τροφίμων
Υπάρχουν πλέον πολλά παραδείγματα εμπλουτισμένων τροφίμων στα ράφια των καταστημάτων, όπως:
- Αρτοσκευάσματα – ψωμί σε φέτες, μπισκότα κλπ – με προσθήκη βιταμινών, ασβεστίου, σιδήρου.
- Δημητριακά πρωινού εμπλουτισμένα με ιχνοστοιχεία, όπως βιταμίνες, σίδηρο ή και μέταλλα, όπως ασβέστιο.
- Γάλα και επιδόρπια γάλακτος εμπλουτισμένα με σίδηρο, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.
- Μαργαρίνες ή ροφήματα γιαουρτιού εμπλουτισμένα με φυσικές στερόλες και στανόλες, για τα οποία έχει προκύψει από μελέτες ότι μπορούν να παίξουν ρυθμιστικό ρόλο στα επίπεδα χοληστερίνης.
- Χυμοί φρούτων και smoothies εμπλουτισμένα με βιταμίνες και ιχνοστοιχεία.
- Στο παρόν άρθρο θα επικεντρωθούμε στον εμπλουτισμό των αλεύρων και κατ’ επέκταση των αρτοσκευασμάτων.
Ιστορικά
Ο εμπλουτισμός των αλεύρων με σκοπό τη δημιουργία μιας ισορροπημένης διατροφής ξεκίνησε δειλά στα τέλη του 1935. Στις ΗΠΑ επιτράπηκε ήδη από το 1938 η ενίσχυση των αλεύρων με βιταμίνη Β1, νιασίνη και σίδηρο, με στόχο την πρόληψη ασθενειών όπως το μπέρι-μπέρι, η πελάγρα και η αναιμία.
Το επόμενο βήμα ήρθε αμέσως μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο, όταν η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) εφάρμοσε υποχρεωτικές κατευθυντήριες γραμμές για την ενίσχυση των ιχνοστοιχείων και βιταμινών στα επεξεργασμένα άλευρα.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο την ίδια περίοδο, η κυβέρνηση αποφάσισε ότι το άσπρο αλεύρι έπρεπε να εμπλουτιστεί, μιας και με την απομάκρυνση του πιτύρου και του φύτρου υπήρχε αναπόφευκτη μείωση στα ιχνοστοιχεία και τις βιταμίνες του σταριού. Έτσι, σύμφωνα με τη νομοθεσία στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο σίδηρος, το ασβέστιο και οι βιταμίνες θειαμίνη και νιασίνη προστίθενται στο λευκό αλεύρι.
Η ανάγκη του εμπλουτισμού
Ακόμα και σήμερα, σύμφωνα με τον οργανισμό FFI (Flour Fortification Initiative) δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υποφέρουν από έλλειψη βιταμινών και ιχνοστοιχείων.
Με στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ / WHO), πάνω από 1,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι – το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού – παρουσιάζουν αναιμία, με τα υψηλότερα ποσοστά μεταξύ των παιδιών προσχολικής ηλικίας (47%) και των εγκύων (37%) με σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, την ανάπτυξη αλλά και την οικονομία της κοινωνίας.
Ο σίδηρος συμβάλλει στο σχηματισμό του αίματος και τη μεταφορά του οξυγόνου στον οργανισμό. Επίσης, βοηθά στη φυσιολογική λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και συνεισφέρει στη φυσιολογική νοητική λειτουργία.
Το φυλλικό οξύ (βιταμίνη Β9) βοηθάει στη φυσιολογική ανάπτυξη του μητρικού ιστού κατά την εγκυμοσύνη. Έχει βρεθεί ότι μειώνει σημαντικά τη συχνότητα εμφάνισης ελαττωμάτων του νευρικού σωλήνα, αρκεί να λαμβάνεται καθημερινά για τουλάχιστον ένα μήνα πριν από τη σύλληψη και έως τη 12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Ωστόσο, επειδή πολλές εγκυμοσύνες δεν είναι προγραμματισμένες, πολλές γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία δε γνωρίζουν ότι πρέπει να λαμβάνουν φυλλικό οξύ ή ξεχνούν να το πάρουν.
Με την ενίσχυση του αλευριού με φυλλικό οξύ και την κατανάλωση αρτοσκευασμάτων με εμπλουτισμένο αλεύρι, διασφαλίζεται η λήψη της απαραίτητης βιταμίνης.
Η βιταμίνη Β12 βοηθά στη φυσιολογική λειτουργία του νευρικού συστήματος και συνεισφέρει στη διατήρηση της νοητικής απόδοσης καθώς μεγαλώνουμε. Μελέτες έχουν δείξει ότι μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση της εμφάνισης των συμπτωμάτων της νόσου Alzheimer. Επίσης συμβάλλει στο σχηματισμό του αίματος.
Έτσι ο εμπλουτισμός των αλεύρων με σίδηρο, φυλλικό οξύ και βιταμίνες είναι πλέον μια διεθνής πρακτική. Περισσότερες από 80 χώρες, όπως οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Αυστραλία, σχεδόν όλη η Λατινική Αμερική, το Ηνωμένο Βασίλειο κ.ά., έχουν νομοθετήσει τον εμπλουτισμό των αλεύρων, ενώ πολλές ακόμα τον εφαρμόζουν σε εθελοντική βάση.
Οι νομικές απαιτήσεις όπου ο εμπλουτισμός ορίζεται από το νόμο εξαρτώνται από τις συγκεκριμένες ανάγκες του πληθυσμού σε κάθε χώρα. Οι ανάγκες αυτές προσδιορίζονται από πληθυσμιακές μελέτες που πραγματοποιούνται από διάφορους διεθνείς οργανισμούς όπως η UNICEF, ο ΠΟΥ, ο FFI κλπ.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως απ’ όταν ξεκίνησε για πρώτη φορά στον Καναδά ο εμπλουτισμός των αλεύρων με βιταμίνη Β12, φυλλικό και σίδηρο στα τέλη της δεκαετίας του ‘90, τα ελαττώματα του νευρικού σωλήνα σε νεογέννητα (spina bifida) μειώθηκαν κατά 50%.
Στην Ελλάδα σήμερα παρατηρούνται 15 περιπτώσεις ανά 10.000 γεννήσεις με βλάβες στο νευρικό σωλήνα των νεογνών. Τα ποσοστά αναιμίας σε Ελληνίδες γυναίκες που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία είναι στο 20%, ενώ στα παιδιά προσχολικής ηλικίας φτάνει το 15%, διόλου ευκαταφρόνητα ποσοστά.
Το 2007 το 27,3% του παραχθέντος αλεύρου σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν εμπλουτισμένο με σίδηρο, βιταμίνες και φυλλικό οξύ, ενώ το 2016 το ποσοστό αυτό έφτασε στο 34%, με απώτερο στόχο ο εμπλουτισμός να φτάσει τα επόμενα χρόνια το 70%.
Στην Ελλάδα κυκλοφορούν ήδη στην αγορά εδώ και πάνω από μια δεκαετία άλευρα διαφόρων τύπων εμπλουτισμένα με βιταμίνη Β12, φυλλικό και σίδηρο, ενώ τα αντίστοιχα αρτοσκευάσματα κάνουν ολοένα και περισσότερο έντονη την παρουσία τους στα ράφια των καταστημάτων και των αρτοποιείων.
Συμπερασματικά
Οι παγκόσμιες ανάγκες σίτισης με ισορροπημένη διατροφή, καθώς και οι καινοτομίες στον τομέα των τροφίμων, τείνουν να λάβουν υπόψη όλο και περισσότερο τη συσχέτιση μεταξύ διατροφής και υγείας και έτσι θα δούμε περαιτέρω αύξηση του ποσοστού των εμπλουτισμένων τροφίμων τα επόμενα χρόνια.
Ο εμπλουτισμός των αλεύρων με βιταμίνη Β12, φυλλικό και σίδηρο, αποδεικνύεται με κλινικές μελέτες αποτελεσματικός στην πρόληψη αλλά και στην αντιμετώπιση ασθενειών, ενώ συνάμα αποτελεί μία απλή και φθηνή μέθοδο για βελτίωση της διαθρεπτικής ποιότητας των τροφίμων, μέσω της αύξησης της περιεκτικότητάς τους σε βιταμίνες και ανόργανα άλατα.
Τα εμπλουτισμένα άλευρα μεταποιούνται και καταναλώνονται όπως και τα υπόλοιπα. Δεν επηρεάζεται δηλαδή η αρτοποίησή τους. Πρέπει να έχουμε υπόψη ότι δεν υποκαθιστούν φάρμακα, ούτε φυσικά την αναγκαιότητα της υγιεινής και ισορροπημένης διατροφής, αλλά συνεισφέρουν σε μια καλύτερη υγεία.
Η κατανάλωσή τους δεν πρέπει να αποτελεί άλλοθι για παραμέληση άλλων μέτρων ενίσχυσης της υγείας, όπως η συστηματική φυσική άσκηση.
Και τέλος δεν πρέπει να ξεχνάμε το ρητό του Ιπποκράτη: «Το φάρμακό σου είναι η τροφή σου και η τροφή σου είναι το φάρμακό σου».
