Η παρουσία Αλκαλοειδών Τροπανίου, ιδίως ατροπίνης και σκοπολαμίνης, συνιστούν πηγή ανησυχίας για την υγεία. Με βάση επιστημονική έκθεση που δημοσίευσε η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων στις 5 Φεβρουαρίου του 2018, σε αρκετές πληθυσμιακές ομάδες διαπιστώθηκε υπέρβαση της Δόσης Αναφοράς Οξείας Έκθεσης (ΔΑΟΕ).
Στα τρόφιμα που διαπιστώθηκε ότι περιέχουν υψηλή συγκέντρωση τέτοιων αλκαλοειδών θεωρήθηκε σημαντικό να θεσπιστούν ανώτατα όρια για την ατροπίνη και την σκοπαλαμίνη. Επίσης, επεκτάθηκαν τα μέγιστα όρια και σε μεταποιημένες τροφές.
Πώς παρεισφρέουν τα αλκαλοειδή τροπανίου στα τρόφιμα
Τα αλκαλοειδή τροπανίου περιέχονται στα τρόφιμα είτε φυσικά είτε αποτελούν μολύνουσες ουσίες. Είναι μια κατηγορία οργανικών ενώσεων αζώτου που απαντώνται σε αρκετά είδη φυτών που μπορεί να είναι δηλητηριώδη, όπως η Datura. Η Datura, κοινώς στραμώνιο ή διαβολόχορτο ή τάτουλας, είναι ένα πολύ κοινό ζιζάνιο, χωροκατακτητικό φυτό, που απαντάται σε περιοχές με εύκρατο και τροπικό κλίμα. Θα το συναντήσουμε σε αστικά πάρκα, αλλά και σε χωράφια. Σπέρματα του φυτού Datura έχουν βρεθεί ως προσμείξεις στο λιναρόσπορο, τη σόγια, το σόργο, το κεχρί, τον ηλίανθο, το καλαμπόκι και το φαγόπυρο. Έχουμε δηλαδή επιμόλυνση των δημητριακών, των βοτάνων και των λαχανικών με άγρια φυτά που περιέχουν αλκαλοειδή τροπανίου, κατά το θερισμό και τη συγκομιδή.
Οι ορθές γεωργικές πρακτικές και οι ορθές πρακτικές συγκομιδής ελαχιστοποιούν τη μόλυνση της καλλιέργειας από σπόρους ειδών που περιέχουν αλκαλοειδή τροπανίου, όπως το Datura. Σε περίπτωση μόλυνσης, οι σπόροι αυτοί μπορούν να απομακρυνθούν από ορισμένα δημητριακά με διαλογή και καθαρισμό. Όμως, η δυσκολία διαχωρισμού των σπερμάτων του Datura από τα σπέρματα των φυτών σόργο, κεχρί, αραβόσιτο, φαγόπυρο, έχει σαν αποτέλεσμα προϊόντα που παράγονται από αυτά να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να μολυνθούν με αλκαλοειδή τροπανίου.
Επιμόλυνση τροφίμων με αλκαλοειδή τροπανίου
Η δηλητηρίαση από τα αλκαλοειδή τροπανίου προκαλεί ψυχοτρόπα αποτελέσματα. Είναι ισχυρά ηρεμιστικά, παραισθησιογόνα και προκαλούν καρδιακή επιτάχυνση ή χαλάρωση των μυών και μείωση των εκκρίσεων.
Μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα όπως θολή όραση, διεσταλμένες κόρες, ξηροστομία, αίσθημα παλμών, ναυτία, πονοκεφάλους, υπνηλία και κόπωση. Σε υψηλές δόσεις υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσουν σε πιθανή θανατηφόρα δηλητηρίαση ή σε βαθύ κώμα.
Έχουν καταγραφεί αρκετά περιστατικά τροφίμων στα οποία ανιχνεύθηκαν αλκαλοειδή τροπανίου σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες των αποδεκτών ορίων της ισχύουσας ευρωπαϊκής νομοθεσίας και τα οποία αναφέρονται στην πλατφόρμα του «Σύστηματος Έγκαιρης Προειδοποίησης για υπολείμματα φυτοφαρμάκων σε Τρόφιμα και τις Ζωοτροφές» (RASFF).
Παραδείγματα αυτών είναι βιολογικό καλαμπόκι που εντοπίστηκε στις 30/3/23 από τις αρχές του Βελγίου να περιέχει ατροπίνη και σκοπολαμίνη 160 ppb και 20 ppb αντίστοιχα, popcorn που εντοπίστηκε στις 16/3/23 από τις αρχές της Γερμανίας να περιέχει ατροπίνη και σκοπολαμίνη 16,7 ppb και 2,3 ppb αντίστοιχα, βιολογικό κεχρί που εντοπίστηκε στις 6/1/23 από τις αρχές Δανίας να περιέχει ατροπίνη και σκοπολαμίνη 29 ppb και 23 ppb κ.ά..
Νομοθετικές ρυθμίσεις για τα αλκαλοειδή τροπανίου
Ο Κανονισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο 2021/1408, θεσπίζει μέγιστα επίπεδα για την ατροπίνη και τη σκοπολαμίνη σε μεταποιημένες τροφές, με βάση τα δημητριακά και σε παιδικές τροφές για βρέφη και μικρά παιδιά, οι οποίες περιέχουν κεχρί, σόργο, φαγόπυρο ή παράγωγα προϊόντα αυτών.
Ο Κανονισμός ΕΕ 2021/1408 τροποποιεί την παράγραφο 8.2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 ως ακολούθως:
| Αλκαλοειδή τροπανίου | Μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα (μg/kg) | |
| Ατροπίνη | Σκοπολαμίνη | |
| Μεταποιημένες τροφές με βάση τα δημητριακά και παιδικές τροφές για βρέφη και μικρά παιδιά, οι οποίες περιέχουν κεχρί, σόργο, φαγόπυρο, αραβόσιτο ή παράγωγα προϊόντα αυτών |
1,0 | 1,0 |
| Άθροισμα ατροπίνης και σκοπολαμίνης | ||
| Μη μεταποιημένο κεχρί και σόργο | 5,0 | |
| Μη μεταποιημένος αραβόσιτος εκτός από — μη μεταποιημένο αραβόσιτο που προορίζεται να μεταποιηθεί με υγρή άλεση και — μη μεταποιημένο αραβόσιτο για ποπ-κορν |
15 | |
| Μη μεταποιημένος φαγόπυρος | 10 | |
| • Αραβόσιτος για ποπ-κορν • Κεχρί, σόργο και αραβόσιτος που διατίθενται στην αγορά για τον τελικό καταναλωτή • Προϊόντα αλευροποιίας από κεχρί, σόργο και αραβόσιτο |
5 | |
| Φαγόπυρο που διατίθεται στην αγορά για τον τελικό καταναλωτή • Προϊόντα αλευροποιίας από φαγόπυρο |
10 | |
| Αφεψήματα βοτάνων (αποξηραμένο προϊόν) | 25 | |
| Αφεψήματα βοτάνων (αποξηραμένο προϊόν) από σπόρους γλυκάνισου |
50 | |
| Αφεψήματα βοτάνων (υγρά) | 0,2 | |
Μια ολοκληρωμένη μελέτη ασφάλειας τροφίμων μπορεί να μας απαλλάξει από τον κίνδυνο, άθελά μας, τρόφιμο που παράγεται ή προσφέρεται από εμάς να προκαλέσει τροφική δηλητηρίαση. Για τα παραπάνω τρόφιμα, τα αλακολοειδή τροπανίου αποτελούν μια πιθανή πηγή κινδύνου. Γι’ αυτό, θα πρέπει να συμπεριληφθούν στην αναγνώριση των κινδύνων στο πλαίσιο της μελέτης HACCP και να ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπισή τους. Υπάρχουν αναλυτικές μέθοδοι, όπως η υγρή χρωματογραφία υψηλής απόδοσης ή η αέρια χρωματογραφία που μπορούν να τα ανιχνεύσουν.
Πηγές: Κανονισμός ΕΕ 2021/1408
