Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το 80-85% των θαλάσσιων απορριμμάτων που συναντώνται στις παραλίες είναι πλαστικά, εκ των οποίων το 50% αντιστοιχεί σε πλαστικά αντικείμενα μιας χρήσης. Τα αντικείμενα αυτά δημιουργούν πρόβλημα στα θαλάσσια οικοσυστήματα, τη βιοποικιλότητα και την ανθρώπινη υγεία.
Ο πρώτος Aντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, κ. Φρανς Τίμερμανς, αρμόδιος για την αειφόρο ανάπτυξη, δήλωσε ότι «εάν δεν αλλάξουμε τον τρόπο παραγωγής και χρήσης των πλαστικών υλικών, το 2050 οι ωκεανοί θα περιέχουν περισσότερο πλαστικό παρά ψάρια…». Για την αντιμετώπιση του προβλήματος εκδόθηκε η Οδηγία ΕΕ 2019/904 σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον ενώ η εναρμόνιση της εθνικής μας νομοθεσίας με την Οδηγία ολοκληρώθηκε με την ψήφιση του Νόμου 4736/2020. Στόχος είναι η μείωση στην κατανάλωση συγκεκριμένων πλαστικών προϊόντων μιας χρήσεως. Προβλέπονται διατάξεις για διάφορες ομάδες πλαστικών που θα ισχύουν σε διαφορετικές ημερομηνίες.
Πλαστικά που καταργούνται
Από τις 3 Ιουλίου 2021 καταργούνται πλαστικά προϊόντα μιας χρήσης που έχουν βρεθεί περισσότερο στις ακτές και για τα οποία διατίθενται εναλλακτικά προϊόντα. Μεταξύ αυτών είναι τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, αναδευτήρες ποτών. Εάν τα προαναφερθέντα προϊόντα έχουν κατασκευαστεί εξ ολοκλήρου από φυσικά πολυμερή, τα οποία δεν έχουν τροποποιηθεί χημικώς, δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.
Επίσης καταργούνται περιέκτες τροφίμων και ποτών από διογκωμένο πολυστυρένιο (φενιζόλ).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ως περιέκτες τροφίμων νοούνται «δοχεία όπως κουτιά, με ή χωρίς κάλυμμα, εντός των οποίων τοποθετούνται τρόφιμα τα οποία:
α) προορίζονται για άμεση κατανάλωση είτε επιτόπου είτε εκτός του καταστήματος,
β) συνήθως καταναλώνονται από το δοχείο, και
γ) είναι έτοιμα για κατανάλωση χωρίς περαιτέρω προετοιμασία, π.χ. μαγείρεμα, βράσιμο ή ζέσταμα, συμπεριλαμβανομένων των περιεκτών που χρησιμοποιούνται για γεύματα ταχυφαγείων ή άλλα γεύματα έτοιμα προς άμεση κατανάλωση, εκτός από περιέκτες ποτών, πιάτα και πακέτα και περιτυλίγματα που περιέχουν τρόφιμα».
Όλα τα προϊόντα από οξοδιασπώμενη πλαστική ύλη, είτε είναι μιας χρήσεως, είτε όχι, χωρίς διάκριση μεταξύ βιοαποδομήσιμης και μη βιοαποδομήσιμης οξοδιασπώμενης πλαστικής ύλης, καταργούνται. Οξοδιασπώμενη πλαστική ύλη είναι πλαστικό υλικό το οποίο περιλαμβάνει πρόσθετα που, μέσω οξείδωσης, οδηγούν στη διάσπαση του πλαστικού υλικού σε μικρο-τμήματα ή σε χημική αποσύνθεση. Τόσο τα μεγάλα όσο και τα μικρά πλαστικά θραύσματα που προέρχονται από πλαστικά αντικείμενα μίας χρήσης προκαλούν σημαντική χερσαία ρύπανση και μόλυνση του εδάφους, ενώ μπορεί να διαρρεύσουν στο θαλάσσιο περιβάλλον, γεγονός που έχει αρνητικές επιπτώσεις σε αυτό.
Τα παραπάνω πλαστικά μπορούν να διατίθεται μετά τις 3 Ιουλίου του 2021 μέχρι την εξάντληση των αποθεμάτων, όχι όμως πέραν των 10 μηνών από την έναρξη ισχύς της νομοθεσίας.
Τι αλλάζει από την 1η Ιανουαρίου του 2022
Για άλλες ομάδες προϊόντων όπως είναι τα πλαστικά κυπελάκια για ποτά και περιέκτες τροφίμων, η μείωσης χρήσης τους και η αντικατάσταση τους θα γίνει σταδιακά.
Από την 1η Ιανουαρίου 2022 επιβάλλεται εισφορά προστασίας περιβάλλοντος 4 λεπτά πλέον ΦΠΑ ανά τεμάχιο προϊόντος. Το πλαστικό κάλυμμα ή καπάκι λογίζεται ως διακριτό προϊόν για το οποίο επιβάλλεται αυτοτελώς εισφορά. Οι επιχειρήσεις πρέπει να αναγράφουν σε εμφανές σημείο ότι τα προϊόντα υπόκεινται σε εισφορά. Παράλληλα, οι επιχειρήσεις μαζικής εστίασης θα πρέπει να έχουν διαθέσιμα στο σημείο πώλησης επαναχρησιμοποιούμενα εναλλακτικά προϊόντα των πλαστικών μιας χρήσεως και να ενημερώνουν σχετικά τον καταναλωτή. Από την υποχρέωση αυτή εξαιρούνται οι επιχειρήσεις που είναι σε κινητούς ή προσωρινούς χώρους.
Οι επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου και μαζικής εστίασης υποχρεούνται:
α) Κατά την πώληση μη συσκευασμένων τροφίμων και ποτών να εξυπηρετούν τον καταναλωτή με τη χρήση δικών του επαναχρησιμοποιήσιμων προϊόντων εφόσον το ζητήσει. Αν το επαναχρησιμοποιούμενο αυτό προϊόν είναι εμφανώς ακατάλληλο για την συγκεκριμένη εφαρμογή, δικαιούνται να μην τον εξυπηρετήσουν.
β) να διαθέτουν σε χαμηλότερη τιμή τα μη συσκευασμένα τρόφιμα και ποτά, όταν πωλούνται σε επαναχρησιμοποιήσιμο προϊόν του καταναλωτή
γ) να αναγράφουν στις πινακίδες, τους τιμοκαταλόγους ή να ενημερώνουν με οποιονδήποτε τρόπο για την τιμή πώλησης των τροφίμων και ποτών που διατίθενται χωρίς συσκευασία.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Προϊόντα μιας χρήσεως και πολλαπλών χρήσεων
Τα χαρακτηριστικά σχεδιασμού του προϊόντος καθορίζουν αν μπορεί να θεωρείται μιας ή πολλαπλών χρήσεων, ενώ στα χαρακτηριστικά αυτά συμπεριλαμβάνονται η σύνθεση και η επιδεκτικότητα στο πλύσιμο. Προϊόντα μιας χρήσης είναι αυτά που δεν έχουν σχεδιαστεί και διατεθεί στην αγορά προκειμένου να εκπληρώσουν κατά την διάρκεια του κύκλου ζωής τους πολλαπλές διαδρομές. Επιπλέον προκειμένου να χαρακτηριστεί ένας περιέκτης μιας χρήσεως είναι αποφασιστικής σημασίας το κατά πόσο ο εν λόγω περιέκτης τείνει να απορρίπτεται στο περιβάλλον λόγω του όγκου ή του μεγέθους του, ιδίως όσον αφορά ατομικές μερίδες. Αντίθετα ως επαναχρησιμοποιήσιμη συσκευασία νοείται η «συσκευασία που έχει μελετηθεί, σχεδιαστεί και τοποθετηθεί στην αγορά προκειμένου να εκπληρώσει κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής της πολλαπλές διαδρομές ή επαναλαμβανόμενες χρήσεις, με την επαναπλήρωση ή την επαναχρησιμοποίησή της για τον ίδιο σκοπό για τον οποίο μελετήθηκε».
Τα προϊόντα με βάση το χαρτί αποτελούν βιώσιμη εναλλακτική λύση αντί των πλαστικών προϊόντων μίας χρήσης. Αν όμως περιέχουν πλαστική επένδυση ή επίστρωση για προστασία από το νερό ή το λίπος, το τελικό προϊόν θεωρείται σύνθετο προϊόν αποτελούμενο από περισσότερα του ενός υλικά, ένα από τα οποία είναι πλαστική ύλη και συνεπώς εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας και δεν αναγνωρίζονται ως εναλλακτική επιλογή.
Από την 1η Ιουλίου 2022 οι επιχειρήσεις catering (απευθείας διάθεση τροφίμων και ποτών στον καταναλωτή) απαγορεύεται να χρησιμοποιούν πλαστικά μιας χρήσεως, αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιούν εναλλακτικά προϊόντα.
Φιάλες ποτών έως και 3 λίτρα
Από τις 3 Ιουλίου 2024 οι φιάλες ποτών με χωρητικότητα έως και 3 λίτρα θα πρέπει να διατίθενται στην αγορά μόνον εάν τα καπάκια και τα καλύμματα παραμένουν προσαρτημένα στις φιάλες. Από την 1η Ιανουαρίου 2025 οι φιάλες ποτών «PET» (τερεφθαλικό πολυαιθυλένιο) με χωρητικότητα έως και 3 λίτρα θα πρέπει να περιέχουν τουλάχιστον 25% ανακυκλωμένο πλαστικό και από 1ης Ιανουαρίου 2030 όλες οι φιάλες με χωρητικότητα έως και 3 λίτρα τουλάχιστον 35%. Γυάλινοι ή μεταλλικοί περιέκτες ποτών που έχουν καπάκια και καλύμματα από πλαστικό καθώς και οι περιέκτες και οι φιάλες ποτών με χωρητικότητα άνω των 3 λίτρων δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.
Οι συσκευασίες ποτών από διάφορα στρώματα χαρτιού, πλαστικής ύλης και, σε ορισμένες περιπτώσεις, αλουμινίου, συμπεριλαμβάνονται ρητά στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας.
Σήμανση πλαστικών προϊόντων
Μεταξύ των μέτρων προβλέπεται και σήμανση συγκεκριμένων προϊόντων, κατασκευασμένα εν μέρει ή εξ ολοκλήρου από πλαστικό. Η σήμανση αυτή πρέπει να είναι τυπωμένη ή εγχάρακτη επάνω στο προϊόν. Στόχος είναι η ενημέρωση των καταναλωτών για την παρουσία πλαστικών υλών στο προϊόν, τις επακόλουθες αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την απόρριψη στο περιβάλλον και για τις κατάλληλες επιλογές διαχείρισης του ως απόβλητο. Για τον σκοπό έχει εκδοθεί ξ ο Κανονισμός ΕΕ 2020/2151. Το μέτρο αυτό ισχύει από τις 3 Ιουλίου 2021 για τα πλαστικά και χάρτινα ποτήρια με επίστρωση πλαστικού (PE & PLA) και από τις 3 Ιανουαρίου 2022 για τα πλαστικά προϊόντα μιας χρήσεως και τα εναλλακτικά όπως περιέκτες τροφίμων με ή χωρίς κάλλυμα, περιέκτες ποτών έως και 3 λίτρων, πακέτα και περιτύλιγμα από εύκαμπτο υλικό, κ.ά.
Συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης
Για συγκεκριμένα πλαστικά προϊόντα όπως περιέκτες τροφίμων, πακέτα και περιτυλίγματα από εύκαμπτο υλικό, περιέκτες ποτών έως και 3 λίτρα, κυπελάκια για ποτά, λεπτές πλαστικές σακούλες μεταφοράς θεσπίζονται συλλογικά συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης.
Το νομοσχέδιο αυτό αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την μείωση της μόλυνσης του περιβάλλοντος από τα πλαστικά, κυρίως αυτά, που εμφανίζονται συχνότερα στις παραλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όχι μόνο ενσωματώνει την Ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά επιπλέον εισάγει Εθνικά μέτρα. Προτρέπει τις επιχειρήσεις και τους καταναλωτές να αλλάξουν συνήθειες, δίνει κίνητρα για την χρήση επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων και την ανακύκλωση.
Πηγές:
• Ν. 4736/2020
• Οδηγία ΕΕ 2019/904
• Κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής σχετικά με τα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης σύμφωνα με την οδηγία (ΕΕ) 2019/904 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τη μείωση των επιπτώσεων ορισμένων πλαστικών προϊόντων στο περιβάλλον. (2021/C 216/01)
