Εκατοντάδες χρόνια πριν, τα τρόφιμα παράγονταν και καταναλώνονταν τοπικά. Η αύξηση του πληθυσμού σε συνδυασμό με την πρόοδο της βιομηχανίας κατέστησαν αναγκαία, αλλά και δυνατή τη συσκευασία τους, η οποία έχει πλέον εξελιχθεί από «απλό περιέκτη», σε μέσο που διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην ποιότητα των προϊόντων. Όμως, οι αυξανόμενες περιβαλλοντικές ανησυχίες στις μέρες μας, οδήγησαν σε μια αμφισβήτηση της χρήσης της.
Η δημιουργία super market όπου όλα τα προϊόντα διατίθενται χύμα, είναι πραγματικότητα. Η ευκολία και η ασφάλεια που μας δίνει η συσκευασία έρχεται σε αντιπαράθεση με την επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
Η συσκευασία ως μέσο διατήρησης, αλλά και προβολής του προϊόντος
Η συσκευασία ως μέσο ορίζεται βάσει του Νόμου 2939/01 ως «κάθε προϊόν κατασκευασμένο από οποιοδήποτε είδος υλικού και προοριζόμενο να χρησιμοποιείται για να παρέχει αγαθά. Σκοπός της είναι η προστασία, διακίνηση, διάθεση και η παρουσίαση των αγαθών από τον παραγωγό μέχρι το χρήστη ή τον καταναλωτή». Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για τη συσκευασία των τροφίμων είναι το πλαστικό, το χαρτί, το γυαλί, τα μέταλλα καθώς και διάφοροι συνδυασμοί εύκαμπτων υλικών (laminates).
Το βασικό και πρώτο πλεονέκτημα της συσκευασίας είναι η φυσική προστασία του τροφίμου. Το απομονώνει από το εξωτερικό περιβάλλον και τους επιμολυντές, ελαχιστοποιεί τις επιδράσεις από την έκθεση στον αέρα, την υγρασία, το φως, μειώνει την πιθανότητα επίδρασης των κινδύνων (φυσικοί, χημικοί, βιολογικοί) πάνω σε αυτό διασφαλίζοντας έτσι την ποιότητά του, αλλά και αυξάνοντας το χρόνο ζωής του. Το απαραβίαστο της συσκευασίας (π.χ. ταινίες, ειδικές μεμβράνες, αποσπώμενα πώματα κ.άλ) εξασφαλίζει τη γνησιότητά του, καθιστώντας παράλληλα τη νοθεία αδύνατη. Μικρές επιμέρους συσκευασίες ομαδοποιούνται κάνοντας τη μεταφορά τους πιο εύκολη, ενώ είναι δυνατή και η μεριδοποίηση αυτού. Ειδικές συσκευασίες προστατεύουν τα εύθρυπτα προϊόντα από τους κραδασμούς και τη συμπίεση, μεταφέροντας έτσι με ασφάλεια σε μεγάλες αποστάσεις. Ο χειρισμός τους, η στοίβαξη, η διανομή γίνονται πιο εύκολα.
Μέσω της ετικέτας της συσκευασίας παρέχονται στον καταναλωτή πληροφορίες για το προϊόν, είτε υποχρεωτικές από τη νομοθεσία, όπως η σύσταση, το βάρος, τα διατροφικά στοιχεία, τα αλλεργιογόνα, η ημερομηνία λήξεως, είτε άλλων χρήσιμων δεδομένων για την προέλευση, τον τρόπο χρήσης κ.ά. Ο παραγωγός έχει την ευκαιρία να προβάλει το προϊόν του, να το διαφοροποιήσει από αυτό του ανταγωνισμού, να παρουσιάσει τη χρηστική του αξία μέσα από προτάσεις σερβιρίσματος, οδηγίες μαγειρέματος, συνταγές κ.ά. Η σωστή επιλογή των υλικών συσκευασίας, ο καλός σχεδιασμός της: σχήμα, χρώματα, εικαστικά μπορούν να καταστήσουν το προϊόν πιο ελκυστικό, να ενισχύσουν την εικόνα του, αυξάνοντας έτσι τις πωλήσεις και βελτιστοποιώντας το κέρδος. Η ετικέτα φέρει το εμπορικό σήμα του παραγωγού, δίνει ταυτότητα στο προϊόν.
Τα μειονεκτήματα της συσκευασίας
Όμως όλα τα παραπάνω έχουν κόστος, το οποίο έρχεται να προστεθεί στην τιμή του προϊόντος. Υπολογίζεται ότι το κόστος της συσκευασίας αντιστοιχεί, κατά μέσω όρο, στο 15% του κόστους του προϊόντος στο στάδιο της εξόδου του από το εργοστάσιο.
Η μετανάστευση ουσιών από τη συσκευασία προς το τρόφιμο, λόγω της αλληλεπίδρασης της συσκευασίας με αυτό, υποβαθμίζει την ποιότητα του προϊόντος και εγκυμονεί κινδύνους για τον καταναλωτή. Η επιλογή του κατάλληλου υλικού συσκευασίας, καθώς και οι τακτικοί έλεγχοι από μέρους του παραγωγού, είναι απαραίτητοι για την αποφυγή της μόλυνσης του προϊόντος.
Η απόρριψη των συσκευασιών επιβαρύνει το οικοσύστημα, κυρίως όταν αυτές δεν ανακυκλώνονται και δεν είναι βιοδιασπώμενες, με αρνητικές επιπτώσεις στον άνθρωπο και τα ζώα, συμπεριλαμβανομένης της θαλάσσιας ζωής. Τα τρόφιμα είναι η μόνη κατηγορία προϊόντων που καταναλώνεται τρεις φορές την ημέρα από κάθε άτομο. Συνεπώς, οι συσκευασίες τροφίμων αντιπροσωπεύουν σχεδόν τα δύο τρίτα της συνολικής συσκευασίας που απορρίπτεται. Για τη μείωση των αποβλήτων χρειάζεται σχεδιασμός, τροποποίηση των υλικών, μείωση της χρήσης τους (λιγότερη συσκευασία ανά μονάδα προϊόντος), επαναχρησιμοποίηση υλικών συσκευασίας, χρήση μη τοξικών υλικών. Η ανακύκλωση μας επιτρέπει την ανάκτηση των υλικών και την αξιοποίησή τους. Τα βιοδιασπώμενα υλικά συσκευασίας είναι πολυμερή που προέρχονται από ανανεώσιμες γεωργικές πρώτες ύλες, ζωικές πηγές, απόβλητα βιομηχανικής επεξεργασίας τροφίμων ή μικροβιακές πηγές, τα οποία αποικοδομούνται, παράγοντας φιλικά για το περιβάλλον προϊόντα. Η σωστή διαχείριση των αποβλήτων είναι σημαντική για την προστασία της ανθρώπινης υγείας και του περιβάλλοντος.
Σε ποιο βαθμό επηρεάζεται η αντίληψη που έχει ο καταναλωτής για το τρόφιμο από τη συσκευασία (πλαστικό ή χαρτί) σε σύγκριση με το μη συσκευασμένο προϊόν;
Σύμφωνα με τη μελέτη του Πανεπιστημίου του Twente «Packaged versus unpackaged food: The perceived healthfulness and other consumer responses», τα μη συσκευασμένα προϊόντα, καθώς και η χάρτινη συσκευασία έχουν θετικό αντίκτυπο στην αντίληψη του καταναλωτή όσον αφορά στη φρεσκάδα και προσδίδουν την αίσθηση του υγιεινού τροφίμου, ενώ προτιμώνται σε σχέση με την πλαστική συσκευασία. Αναφορικά με τη μετάδοση πληροφοριών, σχετικών με τα οφέλη που μας προσφέρει το τρόφιμο, τα μη συσκευασμένα προϊόντα δεν υστερούν σε σχέση με τα συσκευασμένα, ωστόσο όσον αφορά στην πρόθεση συμπεριφοράς χρειάζεται περισσότερη πειθώ για να παροτρυνθούν οι καταναλωτές να επιλέξουν το μη συσκευασμένο προϊόν. Τέλος η παρουσία διατροφικού ισχυρισμού στην ετικέτα δεν επηρέασε θετικά τους καταναλωτές.
Το δίλημμα μεταξύ συσκευασμένου και χύμα δεν έχει μονοσήμαντη απάντηση. Η γνώση των πλεονεκτημάτων της συσκευασίας, σε συνδυασμό με τη χρήση της νέας τεχνολογίας, αλλά και η ευαισθητοποίηση σχετικά με τις επιπτώσεις της στο περιβάλλον, θα μας οδηγήσουν στην ορθή επιλογή ανά περίπτωση.
ΠΗΓΕΣ:
https://essay.utwente.nl/71732/1/Kroese_MA_FacultyBMS.pdf
http://www.ift.org/knowledge-center/read-ift-publications/science-reports/scientific-status-summaries/food-packaging.aspx
