Τα υλικά συσκευασίας που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα πρέπει να είναι ασφαλή για την ανθρώπινη υγεία, ενώ υπάρχουν σε ισχύ νομικές απαιτήσεις που παρατίθενται στους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς 2023/2006 και 1935/2004, καθώς και τον Ελληνικό Κώδικα Τροφίμων και Ποτών.
Ο ρόλος των υλικών συσκευασίας είναι να διευκολυνθεί η αποθήκευση και η μεταφορά τους, προστατεύοντάς τα από εξωτερικούς παράγοντες. Όμως, θα πρέπει και τα ίδια τα υλικά να είναι κατάλληλα ώστε να μη μεταφέρουν ουσίες στα τρόφιμα σε ποσότητες τέτοιες που να θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία, ούτε να τροποποιούν τη σύσταση των τροφίμων ή των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών αυτών.
Πρώτες ύλες για την παραγωγή των υλικών συσκευασίας
Οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται γα την παραγωγή των υλικών συσκευασίας είναι το γυαλί, το πλαστικό, το χαρτί, λευκοσιδηρά δοχεία, μέταλλα και κράματα αυτών, κεραμικά υλικά, το ξύλο, αναγεννημένη κυτταρίνη κ.ά. Για τις αυτοκόλλητες ετικέτες και μελάνια εκτύπωσης, που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα, ισχύουν οι ίδιες απαιτήσεις. Το γυαλί είναι το πιο αδρανές σε σχέση με τα υπόλοιπα υλικά. Από το FDA έχει χαρακτηριστεί ως GRAS, δηλαδή Generally Regarded As Safe, γενικά ασφαλές. Για την παραγωγή των πλαστικών χρησιμοποιούνται πολυμερή όπως πολυπροπυλένιο, πολυαιθυλένιο, πολυαμίδιο, πολυεστέρας, καθώς και πρόσθετες χημικές ουσίες για τη βελτίωση των χαρακτηριστικών τους. Τα εξαιρετικά χαρακτηριστικά των πλαστικών όπως το μικρό βάρος, το γεγονός ότι είναι άθραυστα και το ότι μορφοποιούνται εύκολα, τα έχουν καταστήσει τα πιο δημοφιλή υλικά συσκευασίας. Όμως, είναι πλέον γνωστό ότι ουσίες από τα τοιχώματα του πλαστικού μπορούν να μεταναστεύουν στο τρόφιμο.
Η ποσότητα μετανάστευσης αυξάνεται με τη θερμοκρασία, το χρόνο και την επιφάνεια επαφής. Η φύση και η σύσταση του τροφίμου, σε συνδυασμό με το είδος του πλαστικού, καθορίζει τη διαλυτότητα της μεταναστεύουσας ουσίας. Οι ουσίες αυτές που μεταφέρονται στον ανθρώπινο οργανισμό συσσωρεύονται και δημιουργούν προβλήματα υγείας λόγω της τοξικής δράσης τους. Τα πλαστικά χωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με την επιτρεπόμενη χρήση τους. Όλα τα πλαστικά φέρουν τυπωμένο ένα σύμβολο που δηλώνει τον τύπο του πλαστικού από το οποίο είναι κατασκευασμένα, ή τον κωδικό και τα αρχικά λατινικά γράμματα (π.χ. 2 HDPE). Οι χάρτινες συσκευασίες διακρίνονται σε αυτές που είναι κατάλληλες να έρθουν σε επαφή με τρόφιμο και σε αυτές που δεν κάνουν γι’ αυτόν το σκοπό. Οπότε, κατά την επιλογή μιας χάρτινης συσκευασίας θα πρέπει πρώτα να βεβαιωθούμε ότι είναι κατάλληλη για τη σκοπούμενη χρήση.
Τα μελάνια εκτύπωσης που χρησιμοποιούνται από την πλευρά που δεν έρχεται σε επαφή με το τρόφιμο θα πρέπει να εφαρμόζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μη μεταφέρονται από την πλευρά που ακουμπάει στο τρόφιμο. Όλες οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή των ετικετών πρέπει να συμμορφώνονται με τον Κανονισμό ΕΕ 1907/2006. Οι ετικέτες διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες. Σε αυτές που δεν έρχονται σε επαφή με τρόφιμο και επικολλούνται σε αδιαπέραστο υλικό, σε αυτές που επικολλούνται σε υλικό με συγκεκριμένο βαθμό διαπερατότητας και σε αυτές που επικολλούνται απ’ ευθείας πάνω σε τρόφιμο. Στη δεύτερη περίπτωση θα πρέπει τα υλικά να έχουν επιλεγεί έτσι ώστε να μην έχουμε μετανάστευση χημικών ουσιών σε επίπεδα ανώτερα του επιτρεπτού. Η τρίτη περίπτωση αφορά κυρίως φρούτα και είναι η πλέον απαιτητική εφαρμογή σε θέματα ασφάλειας.
Παραγωγή των υλικών συσκευασίας
Για την παραγωγή των υλικών συσκευασίας τηρούνται όλοι οι κανόνες Ορθής Πρακτικής Παραγωγής και εφαρμόζεται Σύστημα Διασφάλισης της Ποιότητας. Κατά τη συσκευασία τους λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα – τρόπος συσκευασίας, στοίβαξης- ούτως ώστε να μην επιμολύνονται από εξωτερικούς παράγοντες. Η μονάδα πώλησης πρέπει να επισημαίνεται με τον αριθμό παρτίδας. Η υποχρέωση για τήρηση συστήματος ιχνηλασιμότητας ισχύει για τα υλικά συσκευασίας όπως και για τα τρόφιμα. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται σε όλα τα στάδια προκειμένου να διευκολύνεται ο έλεγχος, η ανάκληση των ελαττωματικών προϊόντων, η ενημέρωση των καταναλωτών και ο καταλογισμός ευθυνών. Κατά την παραλαβή των υλικών συσκευασίας πρέπει να καταγράφεται ο αριθμός παρτίδας και εν συνεχεία πρέπει να είναι γνωστό σε ποιες παρτίδες προϊόντων έχουν χρησιμοποιηθεί, έτσι ώστε να μπορούν να ταυτοποιηθούν.
Τεχνικά χαρακτηριστικά των υλικών συσκευασίας και χρήσεις
Η τεχνική προδιαγραφή του υλικού συσκευασίας περιέχει πληροφορίες σχετικά με τη δομή του υλικού, το πάχος, το βάρος, τις διαστάσεις του υλικού, τη διαπερατότητα σε οξυγόνο και υδρατμούς κ.ά. Η συμμόρφωση των υλικών συσκευασίας με τις προδιαγραφές και τις νομοθετικές απαιτήσεις τεκμηριώνεται μέσα από συστηματικούς ελέγχους και περιοδικές αναλύσεις που πρέπει να κάνουν οι παραγωγοί, οι οποίοι εκδίδουν σχετική Δήλωση Συμμόρφωσης με τους Ευρωπαϊκούς Κανονισμούς και την Ελληνική Νομοθεσία και καταλληλότητας του προϊόντος τους για να έρθει σε επαφή με τρόφιμα. Οι έλεγχοι αφορούν στην καταλληλότητα του υλικού ως προς την προοριζόμενη χρήση του, δηλαδή το τρόφιμο με το οποίο θα έρθει σε επαφή και τις συνθήκες χρήσης, όπως θερμοκρασία, διάρκεια επαφής, επαναλαμβανόμενη χρήση.
Στη Δήλωση Συμμόρφωσης περιλαμβάνονται πληροφορίες όπως ταυτότητα και διεύθυνση επιχείρησης που εκδίδει τη δήλωση, ημερομηνία έκδοσης της δήλωσης, περιγραφή του υλικού για το οποίο εκδίδεται η δήλωση, συμμόρφωση με τη σχετική νομοθεσία, προδιαγραφές σχετικά με τη χρήση του εν λόγω υλικού (τύπο τροφίμων για τα οποία αυτό προορίζεται, χρόνο και θερμοκρασία συσκευασίας και αποθήκευσης, επαφή με το τρόφιμο, αναλογία επιφάνειας υλικού σε επαφή με το τρόφιμο). Κάθε υλικό συσκευασίας που είναι κατάλληλο να έρθει σε επαφή με τρόφιμο πρέπει να φέρει σχετική επισήμανση, είτε το σύμβολο «ποτήρι και πιρούνι», είτε τη φράση «για επαφή με τρόφιμα», είτε την ειδική ένδειξη σχετικά με τη χρήση τους, όπως «μηχανή του καφέ», «φιάλη κρασιού», «κουτάλι σούπας». Για το σχεδιασμό ενός υλικού συσκευασίας λαμβάνονται υπόψιν η φύση και η διάρκεια ζωής του τροφίμου που πρόκειται να συσκευαστεί, η σχέση επιφάνειας/ όγκου, ο τρόπος πλήρωσης της συσκευασίας, το κλείσιμο, τυχόν θερμικές κατεργασίες μετά τη συσκευασία, κ.ά.
Έτσι για κάθε τρόφιμο επιλέγουμε την ανάλογη συσκευασία που είναι κατάλληλη για το συγκεκριμένο τρόφιμο. Για παράδειγμα, πλαστικές συσκευασίες που είναι κατάλληλες για φρούτα και λαχανικά δε μπορούν να χρησιμοποιηθούν για υγρά και παχύρευστα τρόφιμα. Τα πλαστικά μπουκάλια νερού δεν είναι κατάλληλα για αποθήκευση αλκοολούχων ποτών. Τα αντικείμενα και υλικά συσκευασίας που δεν προορίζονται για επαναλαμβανόμενη χρήση, όπως συσκευασίες ετοίμων τροφίμων, θα πρέπει να απορρίπτονται μετά τη χρήση τους. Προσοχή, όλα τα υλικά συσκευασίας που βρίσκονται στα καταστήματα τροφίμων δεν είναι απαραίτητο πως είναι κατάλληλα για να έρθουν σε επαφή με τα τρόφιμα. Για παράδειγμα, το φρέσκο ψωμί από το αρτοποιείο θα πρέπει να είναι συσκευασμένο αρχικά σε κατάλληλο χαρτί και μετά σε πλαστική σακούλα μεταφοράς – β’ συσκευασία. Δεν τοποθετούνται τα ψωμιά απευθείας στην πλαστική σακούλα. Φυσικά σε καμία περίπτωση δε χρησιμοποιούμε συσκευασίες που περιείχαν μη εδώδιμο βιομηχανικό προϊόν για να αποθηκεύσουμε τρόφιμα.
Τα αντικείμενα και υλικά που έρχονται σε επαφή με τρόφιμα τα χειριζόμαστε όπως όλες τις πρώτες ύλες τροφίμων και έχουμε τις ίδιες απαιτήσεις από τους προμηθευτές.
ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ – ΠΗΓΕΣ:
Κανονισμός (ΕΚ) 2023/2006 σχετικά με την ορθή πρακτική παραγωγής υλικών και αντικειμένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα
Κανονισμός (ΕΚ) 1935/2004 σχετικά με τα υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα
Κανονισμός (ΕΚ) 10/2011 για τα πλαστικά υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή με τρόφιμα
Κανονισμός ΕΕ 1907/2006 για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH) και για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων
Κανονισμός (EK) 1895/2005 για περιορισμό της χρήσης ορισμένων εποξεικών παραγώγων σε υλικά και αντικείμενα που προορίζονται να έλθουν σε επαφή με τρόφιμα
Οδηγία 94/62/ΕΚ για τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας
Ελληνικός Κώδικας Τροφίμων και Ποτών Άρθρα 22, 26 και 28.
Οδηγός Ορθής Παραγωγική Πρακτικής για τα Υλικά και Αντικείμενα που προορίζονται να έρθουν σε Επαφή με Τρόφιμα.
